Dankzij nieuwe kennis en digitale innovatie heeft de teler twee nieuwe instrumenten in handen om zaken als groei, productie en kwaliteit te verbeteren en tegelijk energie te besparen. Alles draait daarbij om de verschillende balansen in de plant: die voor water, energie en assimilaten. Daarnaast zijn allerlei processen in het wortelmilieu belangrijk, de ‘bodembalans’ vraagt ook om meer aandacht.
Bij Hoogendoorn Growth Management is Jan Voogt onderzoeker en consultant. Hij vertelt graag over de softwareprogramma’s PlantVoice en Thermoview, maar hecht er waarde aan eerst enkele achtergronden te schetsen. Die dateren alweer van een jaar of tien geleden, toen de eerste gesloten kassen opdoken in het Nederlandse tuinbouwlandschap.
“Die leken aanvankelijk een oplossing voor werkelijk alles te zijn. Je kon het klimaat ideaal maken, de CO2-gift zou helemaal op maat zijn, ziekten en plagen bleven buiten de kas en de teler kon energie besparen”, vertelt hij op het Vlaardingse hoofdkantoor van de tuinbouwautomatiseerder.
De natuurkundige kant
In de praktijk bleek het anders te zijn. De productie in de Gesloten Kas was weliswaar circa 15% hoger, maar de investeringskosten bedroegen het dubbele. Verder werd in de zomer veel meer energie geoogst dan nodig was voor de winter, dus naast een gesloten kas was een drie maal zo grote open kas nodig. Het was, kortom, geen sluitende, rendabele oplossing.
Voogt: “Samen met Peter van Weel van Wageningen University & Research en later ook plantkundige Peter Geelen ben ik toen gaan kijken naar wat er nodig is om planten beter te laten groeien. Dus met de plant als uitgangspunt en niet de techniek. Op basis van natuurkunde en plantkunde hebben we een model ontwikkeld waarin de waterbalans, de energiebalans en de assimilatenbalans bij elkaar kwamen.”
De plant wil deze drie zaken in evenwicht houden, maar heeft alleen zijn huidmondjes om bij te sturen en komt daardoor regelmatig in de problemen als het kasklimaat niet wordt afgestemd op die balansen. “Niet alleen de plant zoekt naar een optimum, telers willen dat ook: een plant die niet te koud of te warm is, die noch te weinig noch te veel energie krijgt aangevoerd en ook niet te weinig of te veel water.”
Sturen op plantbalans
Het softwareprogramma PlantVoice maakt het mogelijk om het juiste midden te vinden. Het monitort en stuurt de drie balansen en heeft daarvoor drie hoofdfuncties.
Als eerste functie: de watergift op basis van verdampingsenergie. Het programma kijkt welk deel van de toegevoegde energie – afkomstig van zon, lampen en verwarmingsbuis – bijdraagt aan de plantverdamping. Vervolgens kan de watergift op deze verdampingsenergie worden afgestemd, waardoor de gift veel preciezer kan zijn en het optimum benadert.
De tweede functie in het programma is gericht op stresspreventie. Dit deel maakt gebruik van de gemeten planttemperatuur en berekent de Vapour Pressure Difference, een indicator voor stress. Deze indicator kan worden gebruikt om bij te sturen.
De derde functie kijkt naar de verhouding temperatuur/licht. Deze grootheid stuurt de assimilatenbalans: de lichtsom is bepalend voor de aanmaak van assimilaten, de etmaaltemperatuur is bepalend voor het verbruik van assimilaten. “Bij een onbalans gaat de teler nu meestal pas achteraf corrigeren. Wij propageren daarentegen dat hij elke dag de etmaaltemperatuur afstemt op de assimilatenbalans, waardoor de plant opnieuw minder vaak in onbalans komt.”
Inzicht temperatuurverschillen
Thermoview is een aanvulling op de gangbare planttemperatuurmeter. Die meet de gewastemperatuur over een groter oppervlak en geeft dan één gemiddelde waarde. De camera van het nieuwe softwareprogramma maakt echter een kleurenfoto waarbij de kleuren de temperatuur van de afzonderlijke plantdelen laten zien. “Het is een belangrijke verbetering”, aldus Voogt. “Als bijvoorbeeld de kop te koud wordt, kan daar condensatie optreden en is er kans op Botrytis. De meeste telers zullen dan het scherm openen, om zo de luchtstroom op te voeren en de kop te drogen. Zij houden echter geen rekening met de uitstraling, waardoor de kop juist nog kouder wordt. Hun maatregel, en dus de gangbare manier om het klimaat te regelen, pakt zodoende averechts uit.”
Met het programma krijgt de teler een nauwkeurig beeld van de temperatuurverschillen in het gewas en de plant en dus ook van de effecten van bijvoorbeeld één of twee gesloten schermen op de koptemperatuur. “Doordat de teler veel meer inzicht krijgt in wat er in de kas gebeurt, kan hij veel betere maatregelen nemen.”
De gebruiker kan op dit moment de grafische meetresultaten via Letsgrow.com bekijken, samen met de andere klimaatgegevens uit de klimaatcomputer. Koppelingen met de daadwerkelijke klimaatregeling zijn in ontwikkeling.
Energie voor weerbaarheid
Het wortelmilieu is een vierde factor die veel meer aandacht moet krijgen. Consultant Mark van der Werf van Koppert Biological Systems stelt dat de plant de energie die hij zelf aanmaakt niet alleen gebruikt voor drogestofproductie en het onderhoud, maar ook om zijn weerbaarheid op peil te houden.
Dat gebeurt vooral in het wortelmilieu, waaraan de plant zijn exudaten afgeeft. “Decennia geleden ging in bijvoorbeeld een gewas als tomaat een veel groter volume aan exudaten naar het wortelmilieu. Maar omdat we sterk op groei en productie hebben veredeld, is dat nu veel minder. Logisch, anders zou de productie niet zo sterk kunnen stijgen. Een plant kan zijn energie maar eenmaal verdelen.”
Het gevolg is wel dat het gewas vooral bij hogere plantbelastingen in combinatie met weinig licht snel in de problemen raakt. “Bij gebrek aan energie worden de wortels en exudaten als eerste gekort. Met zijn exudaten voedt de plant de micro-organismen in de bodem of in het substraat. Zolang de nuttige micro-organismen goed worden gevoed, krijgen schadelijke micro-organismen niet gauw de overhand. Maar als die voeding onvoldoende is, daalt automatisch het niveau van bodemleven. Dan raakt de balans zoek en neemt de weerbaarheid af, omdat tal van micro-organismen in het wortelmilieu in ruil voor exudaten stofjes produceren die pathogenen in het wortelmilieu en belagers bovengronds bij de plant vandaan houden.”
Hogere plantbelasting
De bodemspecialist wijst erop dat nog niet zo lang geleden veel aandacht uitging naar het toevoegen van bodemleven. Inmiddels is duidelijk dat het bodemvoedselweb vaak al aanwezig is en zichzelf heel goed weet te ontwikkelen en in stand kan houden. “Met onze adviezen en producten werken wij er daarom tegenwoordig vooral aan dat het bodemleven een extra steun krijgt op momenten dat de plant het moeilijk heeft. Denk aan een donkere week in maart: weinig licht, minder assimilaten, minder exudaten, een daling van het bodemleven en dus een lagere weerbaarheid.”
In dat laatste schuilt volgens Van der Werf ook de link naar Het Nieuwe Telen. “Als de temperatuur/lichtverdeling scheef zit, raakt het bodemleven uitgeput en moet de teler ingrijpen.”
Overigens is de juiste aanpak (welke producten, wanneer, in welke doseringen?) voor elk gewas verschillend en zelfs voor elk bedrijf of elke teler. “Of je nu je nieuwe gewas half december of half januari aanplant, maakt een heel verschil. De plantbelasting in het begin van maart is immers in beide situaties heel anders.”
Te weinig kennis in de praktijk
Specifieke producten van Koppert stimuleren en onderhouden het bodemleven, maar beïnvloeden ook de assimilatenverdeling in de plant. Voor de teler is dat, naast klimaat en voeding, een derde stuur dat hij in handen krijgt. “Het sturen op meer vegetatie in de zomer en op meer vruchtgroei in de winter, bijvoorbeeld onder belichting, kan een productieverhoging geven.”
Wie rekening houdt met de dynamische wisselwerking in de bodem en zijn gewas erop stuurt, zal zien dat zijn planten minder vaak in de problemen komen. “Ook in het wortelmilieu moet de plant in balans zijn. Van die ‘bodembalans’ weten nog veel te veel telers te weinig af.”
Samenvatting
Zowel als het gaat om energie, water, assimilaten als om het wortelmilieu zoekt de plant voortdurend naar evenwichten. Het telen op een plant-in-balans staat nog in de kinderschoenen. Gelukkig komt steeds meer kennis beschikbaar. Door die kennis en met toegespitste adviezen en producten kunnen telers hun gewas beschermen tegen stress-situaties en krijgt de teelt meer succes.
Tekst en foto’s: Jos Bezemer.
