Het Nieuwe Telen bestaat meer dan tien jaar. Toch is er nog steeds laaghangend fruit, zeker in de huidige energiesituatie. Nog niet alle telers hebben bijvoorbeeld schermen tot kunst verheven. Reden voor een nieuwe impuls met het project ‘HNT in de praktijk’. Vereijken Kwekerijen levert de gegevens. Analyses daarvan leiden tot tools voor collega’s, of ze nu groenten of bloemen telen.
Wie stuur je naar een klimaatcursus? De jongste teeltmanager natuurlijk; die heeft immers nog niet zoveel ervaring. Het team van Vereijken Kwekerijen ging voorbij aan deze wetmatigheid en slaagde erin ‘out of the box’ te denken.
Stefan Biemans: “We zijn met álle teeltmanagers en een voorlichter tegelijk aan de cursus Het Nieuwe Telen begonnen. Zo krijg je alle neuzen dezelfde kant op. Je moet je realiseren hoe veranderingsprocessen werken. Als je maar één man op cursus stuurt, krijg je achteraf discussies. Bijvoorbeeld over het tijdig dichttrekken van het scherm op basis van uitstraling. De oudere mensen waren bang dat de koppen van de planten zwakker zouden worden doordat ze te lang warm blijven. Het tegenovergestelde blijkt waar. Ze worden juist sterker omdat een warmere kop meer calcium naar zich toe trekt. Als je met zijn allen dezelfde theorie erachter leert, kun je het oude loslaten.”
Biemans is teelt- en vestigingsmanager van locatie Someren 1 van Vereijken Kwekerijen, de producent van Tasty Tom. Die bestaat uit twee kassen, ieder 3,5 ha. In de ene hangen SON-T-lampen, in de andere hybride belichting. De komende winter wordt er alleen onder full-LED geteeld.
Stroomprijs stoorzender
Net als alle belichtende tomatenbedrijven hebben de ondernemers moeten puzzelen hoe om te gaan met belichting op alle locaties. Dit heeft erin geresulteerd dat deze winter 12,5 van de 50 ha belicht worden. Dit uit oogpunt van klantbehoud.
Het belichtingsregime is een stuk ingewikkelder geworden. In principe zijn de teeltplanning en de temperatuur-lichtverhouding (RTR) leidend. Maar in de huidige tijd tikt de stroomprijs hard door. Bij het bezoek voor dit artikel gingen de LED’s pas om 10 uur ’s morgens aan. Vóór 10 uur was de stroomprijs te hoog. Uiteraard bleven de SON-T-lampen uit. De LED’s van MechaTronix zijn dimbaar. Ze worden ingezet afhankelijk van stroomprijs en instraling van de zon.
Schermen op uitstraling
Wat zijn ze anders gaan doen naar aanleiding van de cursus? Biemans: “Naar de plant kijken, en niet hoe het voelt. We zijn gaan schermen op uitstraling en sturen op de RTR. Dat deden we voorheen niet.”
Vereijken dient als pilotbedrijf in het nieuwe project ‘HNT in de praktijk’. Hiermee willen Glastuinbouw Nederland en de overheid, samenwerkend binnen Kas als Energiebron, meer bedrijven ondersteunen bij telen op grond van data. Doel is om een beslissingsondersteunende tool te ontwikkelen en te toetsen in de praktijk. Dit gebeurt bij deze teler. Het systeem wordt zodanig doorontwikkeld dat het voor alle teelten geschikt is. Het speelt vervolgens een rol bij cursussen. De tool bouwt voort op het systeem van LetsGrow.com.
De twee grafieken bij dit artikel geven een voorbeeld van de aanpak, in dit geval schermen op uitstraling. Figuur 1 geeft de optelsom van instraling en uitstraling. De instraling is gemeten met een solarimeter, de uitstraling met een pyrgeometer. Beiden hangen aan de meteomast op het kasdek. Rood betekent dat de kas netto instraling krijgt. Blauw dat de uitstraling overheerst. Figuur 2 geeft de reactie daarop: de mate van schermen.
Biemans: “Als er nog 20 watt meer instraling is dan uitstraling gaat het schermdoek al voor 80 procent dicht om afkoeling van de kop tegen te gaan. Zo houd je het transport van calcium richting het groeipunt op gang. Dit geldt voor het verduisteringsdoek. Bij het lichtdoorlatende doek hanteren we een hoger wattage, bijvoorbeeld 50 watt netto instraling.”
Het bedrijf had voorheen een verduisteringsscherm en een Harmony klimaatscherm. Dat laatste is onlangs vervangen door een energiescherm.
Lichtafhankelijk telen
Bij het lichtafhankelijk telen (volgens de RTR) geldt voor begin, midden en einde teelt een verschillend regime. Maar de teeltmanager legt het principe als volgt uit: “Voorheen hielden we zowel op een lichte als een donkere dag 19,5ºC etmaaltemperatuur aan. Maar het gewas moet eigenlijk op een lichte dag meer warmte krijgen. Nu laten we de temperatuur oplopen tot bijvoorbeeld 21ºC, terwijl we op een donkere dag maar 18ºC toelaten. Over de hele teelt genomen blijft het aantal graaduren wel hetzelfde. Dit is eigenlijk het principe van temperatuurintegratie.”
Temperatuurintegratie is ooit ingezet als middel om energie te besparen. Hier dient het vooral om de plant in balans te houden. Maar vanwege de hoge energieprijzen gaat ook het besparingsaspect weer stevig meespelen.
“Je knijpt de buis af. We kijken nu echt heel goed wanneer inzet van de buis nut heeft. Andere jaren was de aanmaak van CO2 leidend. Die buis stond standaard op 40ºC. Nu houden we deze op slechts 10 à 12ºC boven kastemperatuur”, vertelt hij.
Dat is mogelijk door een hele krappe bladstrategie. Het gewas heeft maar een LAI van 2,5. Dat is bedoeld om de verdamping te beperken en zo weinig mogelijk vocht te hoeven afvoeren. Omdat de LED’s geen stralingswarmte afgeven, is het mogelijk om schermen en ramen langer dicht te houden.
Voornachtverlaging
Wat ook veranderd is, zijn de ideeën over de voornachtverlaging. Vroeger was de aanname dat de ramen aan het eind van de middag wijd open moesten om het gewas snel te laten afkoelen. Dat zou het transport van assimilaten naar de vruchten bevorderen, omdat die langzamer afkoelen dan de rest van het gewas.
“Nu willen we de kop juist niet zo snel laten afkoelen om het transport van calcium op gang te houden. We hanteren nog wel een lichte voornachtverlaging: we laten het gewas afkoelen met nagenoeg gesloten ramen. Je houdt dan langer een verschil in absoluut vocht tussen binnen en buiten, wat de vochtafvoer in stand houdt”, geeft de teeltmanager aan.
Ondersteund door sensoren
Alle data op het bedrijf worden in overzichtelijke jaargrafieken gedeeld via Letsgrow.com als onderdeel van het project. Kasklimaatspecialist René Beerkens ondersteunt Vereijken bij de data gedreven teeltwijze door gebruik te maken van de nieuwe intelligente algoritmes in de IIVO klimaatcomputer. Daarvoor wordt er meer dan gebruikelijk gemeten. Er hangen meetboxen boven het doek, bij het groeipunt en onder de kleurende tomaten. PAR wordt gemeten boven de lampen; de software berekent de totale PAR-som (zon- en lamplicht). Verder zijn er warmtebeeld- en infraroodcamera’s en de gebruikelijke meteomast is aangevuld met instralings- en uitstralingssensoren.
“De bedoeling is om te komen tot data-gedreven telen. Bij de Autonomous Greenhouse Challenge haalde het team AuTomatoes dezelfde kilo’s en kwaliteit met 60% minder energie dan de referentieteelt. Daar bouwen we op voort. Doorontwikkeling van de algoritmes, onderbouwd door data”, vertelt Beerkens, die deel uitmaakte van het team.
Zonne-energie
Als je meer overlaat aan de computer, kun je simpeler aansturen, heeft Biemans al gemerkt. “Voorheen stelden we allerlei voorwaarden aan de minimum raamstand. Nu stellen we alleen de maximum RV in. Als de meting daarboven komt, gaat de computer zelf berekenen of het raam open mag”, zegt de teeltmanager.
De computer maakt de afwegingen op basis van natuurkunde, benadrukt Beerkens. Geen discussie meer nodig. Door de huidige energiesituatie zijn de accenten wel verschoven. Meer dan voorheen ligt de nadruk op zo goed mogelijk gebruik maken van zonne-energie. “Alles wat je in graaduren pakt van de zon is gratis. Dus met het licht meetelen en minder luchten. Geen warmte weggooien door aannames over de noodzaak van voornachtverlaging, maar rationeel telen op basis van natuurkunde en plantenfysiologie.”
Delen met collega’s
De verzamelde gegevens en de analyses worden gedeeld met andere telers. Zo kunnen ze zien waar de genomen maatregelen op basis van de data afwijken van ‘standaard’ HNT. “We moeten komen tot nieuwe vuistregels. Planmatiger telen. Daarbij kun je niet zo goed leren uit het verleden, want de spelregels zijn veranderd door de energiecrisis”, zegt Beerkens.
Biemans zit al op de lijn van planmatig telen. Op basis van actuele data, maar toch ook uit het verleden. “Als je uit energieoogpunt maar voor de helft wilt belichten, zoals nu, wat doe je dan met plantafstand, plantbelasting, aantal tomaten aan een tros? Voor die beslissingen kijken we terug naar oude data. Maar voor de klimaatsturing gebruiken we de actuele data.”
Doorvertaling
Het is niet toevallig dat de doorontwikkeling van HNT op basis van data juist op dit bedrijf plaatsvindt. Mede-eigenaar Eric Vereijken was als jurylid nauw betrokken bij de Autonomous Greenhouse Challenge. Hij gaf twee jaar geleden in Onder Glas al aan zich ook voor zijn eigen bedrijf te oriënteren op autonoom telen. Het viel hem namelijk op dat autonome systemen soms andere beslissingen nemen dan de teler gewend was, terwijl het resultaat positief uitpakte. Zo’n systeem helpt je om rationele beslissingen te nemen, was zijn conclusie.
Vereijken is het enige bedrijf in het project waar op zo’n grote schaal data verzameld worden en geanalyseerd. Maar andere bedrijven kunnen wel een quick scan krijgen. “Om het laaghangende fruit te oogsten”, zegt Beerkens. “Dat blijkt er nog volop te zijn. Er zijn bedrijven die het scherm nooit 100 procent dichttrekken. Daar hebben ze allerlei overwegingen voor. Maar vaak zijn de bezwaren die ze hebben tegen een volledig dicht scherm goed op te lossen. Dat bespaart in ieder geval energie.”
Tekst: Tijs Kierkels, beeld: Wilma Slegers
