In het World Horti Center in Naaldwijk is op 9 april de Roadmap Next Economy Greenport gepresenteerd: een toekomstvisie voor het tuinbouwcluster met ’transitiepaden’ in de vorm van innovatie- en doorbraakprojecten en een investeringsstrategie voor de korte en lange termijn. Key note spreker Jan Rotmans hield de goed gevulde zaal een spiegel voor.
De roadmap is tot stand gekomen tijdens vijf ‘arenasessies’ met ‘friskijkers en dwarsdenkers’: ondernemers en experts van binnen en buiten de sector, onder leiding van transitieprofessor Jan Rotmans (DRIFT). De roadmap is een initiatief van Greenport West-Holland, Rabobank Westland, gemeente Westland en provincie Zuid-Holland. Volgens Rotmans is de roadmap geen blauwdruk, maar een richtingwijzer met uiteenlopende paden. “Wij zijn begonnen met de vraag: waar verdienen we nu ons geld mee, de komende 25 jaar. Wat is daarvoor nodig, wat is al aanwezig en wat moet er nog bij komen. En tot slot: hoe gaan we dat realiseren?”
In het verleden zijn meer visies gemaakt, erkende Rotmans, “Die zijn vaak meer van hetzelfde. Een ding die we zeker weten is: dat de wereld niet meer van hetzelfde wordt, maar minder van hetzelfde. De macro-economie wordt digitaal, circulair en biobased – groen en blauw. Als je hier naar kijkt door een transitiebril, dan zie je de grootste uitdaging in 150 jaar.”
Urgentie roadmap
Maar waarom is die Roadmap Next Economy Greenport eigenlijk nodig? Rotmans: “De glastuinbouw is helaas nog te versnipperd. Er wordt veel te weinig samengewerkt of kennis gedeeld. De ondernemer van de toekomst is een andere dan van 25 jaar geleden. Je kunt niet meer overal verstand van hebben. Denk aan circulaire economie, digitalisering, nieuwe producten… De toekomst is aan het delen van kennis, niet aan het hebben van kennis. De glastuinbouwsector is een van de meest innovatieve van de wereld en daar mag u trots op zijn. Alleen verandert die wereld nu heel snel en heftig. Maar nog steeds draaien we voor 95 procent op bulkproducten. We gaan naar hoogwaardige, gespecialiseerde producten toe. Ik hoop dat er in de zaal niet al teveel mensen zitten die denken dat we over 20 jaar nog voornamelijk geld verdienen met tomaten, paprika’s en sierteelt.”
Fossiele energie
Ook is de sector nog altijd diep geworteld in fossiele energie, zei Rotmans. “In 2010 gebruikte u nog 4,5 miljard kuub aardgas, nu 3 miljard. Dat moet in 2050 naar nul – ik zou zeggen 10 jaar eerder – en dat is een formidabele opgave. Met de technologie die er nu is kan het al. Laten we het daarom vooral hebben over de vraag: hoe organiseren we ons om het sneller te laten verlopen.”
Bijna alle financiële specialisten verwachten tussen nu en 10 jaar weer een financiële crisis, vervolgde Rotmans. “Waarbij het hart van de crisis komt te liggen in de opkomende economieën. Dan bent u daar niet tegen bestand. Er is weinig bereidheid om radicaal te veranderen. Er is goed hoogwaardig ondernemerschap, maar tamelijk klassiek en vergrijzend. Er is nog steeds heel veel concurrentie en er wordt nog weinig kennis echt gedeeld.”
Radicale innovatie
De omgeving verandert sneller dan de sector zelf, waarschuwde de professor. “Dat betekent dat je je daartoe moet gaan verhouden. Je kan niet stil blijven zitten. De glastuinbouw is wel heel goed in het slimmer en efficiënter doen van zaken, maar minder goed in dingen wezenlijk anders doen. De nadruk moet komen te liggen op radicale innovatie. We moeten wezenlijk andere producten gaan maken en wezenlijk anders met elkaar samenwerken, in andere ketens.”
De glastuinbouw moet dus radicaal veranderen, maar hoe? Kun je dit überhaupt organiseren, vroeg Rotmans zich hardop af. “Wij zijn bewust begonnen met een smal en diep draagvlak, met diegenen die willen en kunnen veranderen. Met friskijkers en dwarsdenkers, en niet langs de breuklijnen van de glastuinbouworganisaties. En we hebben geprobeerd om combinaties te maken tussen verschillende werelden. Denk aan dataspecialisten, zorgspecialisten of de verzekeringswereld. Dat zijn werelden die elkaar bijna nooit treffen. Dat heeft op zich al toegevoegde waarde.”
Transitiepaden
Tijdens vijf arenasessies zijn ideeën verzameld en zijn deze omgezet in zes ’transitiepaden’: 1. naar een basisinkomen voor voedsel 2. naar nutra-moleculaire raffinage, van verse producten naar rijke extracten en stoffen 3. naar slim en gezond eten in personalized food 4. naar een aantrekkelijk landschap, ook voor andere soorten mensen en jongeren 5. naar een betekenisvol leven 6. naar een energieleverende, circulaire greenport met locale smart heat grids. Die paden wil Rotmans omzetten in concrete transitieprojecten en potentiële businesscases. “Hiervan mag er best een aantal mislukken. Als er niets zou mislukken, dan zijn ze niet radicaal genoeg. Het is eigenlijk constant zoeken, leren en experimenteren. In feite zeggen we: we dagen de markt uit, want die beweegt niet vanzelf naar de duurzame, circulaire economie en we proberen de samenleving te mobiliseren.”
Action call
De volgende fase bestaat uit het uitwerken van de projecten naar businesscases, het organiseren van de financiering, het verbreden van het netwerk en het creëren van een beweging, verklaarde Rotmans. “We zijn begonnen met een nieuwe oriëntatie, een nieuw perspectief op nieuwe verdienmodellen en nieuwe producten en diensten. Dat is een proces van jaren. We hebben nog veel meer friskijkers en dwarsdenkers nodig. En we hopen dat nog meer ondernemers mee gaan doen en gaan zien dat je niet langer stil kan staan. Vandaar mijn action call: doe mee! We kunnen geschiedenis schrijven, laten we dat ongewoon doen.”
Tekst/foto: Mario Bentvelsen.
