De betonnen loodsruimte in Amsterdam-Zuidoost, vlakbij de Ziggo Dome en Amsterdam Arena, oogt verlaten. De tafels van de zaailijn, waar de zaaibakken worden gevuld, twee containers met daarachter een substraatunit, ontsmetter en wateropslagtanks lijken weg te vallen in de enorme ruimte. De schijn van stilte bedriegt. De klimaatcellen in beide containers zijn dé bakermat van een nieuwe manier van denken en produceren. Wie letterlijk deze wereld binnenstapt, wordt overrompeld door lagen met kiemgroenten, die groeien in een zee van LED-licht.
Vanuit de installatiekant gezien is Dick Lek de geestelijk vader. Samen met de initiatiefnemers van GrowX, John Apesos en scheikundig technoloog Jens Ruijg, heeft hij de eerste klimaatcel nieuwe stijl ontworpen. Hij is de derde generatie bij Lek/Habo en houdt zich onder andere bezig met innovaties.
“We zijn in veel sectoren actief en proberen de goede dingen vanuit verschillende marktsectoren in andere sectoren toe te passen. We gebruiken bijvoorbeeld de techniek van het conditioneren van kaaspakhuizen bij het ontwerpen van klimaatcellen”, geeft hij alvast als aanloopje naar de rest van het verhaal.
Over de grenzen kijken
“Klimaatcellen zijn zo oud als de weg naar Rome. Het was wachten op het juiste licht. Voorheen deden we alles met TL-licht en dat was niet het meest geschikt om planten te laten groeien. Dankzij de activiteiten vanuit Eindhoven openden de deuren zich voor LED en ontstonden er mogelijkheden en interesse van telers voor vertical farming.”
Lek gelooft niet dat vertical farming het wereldvoedselprobleem gaat oplossen, zoals via verschillende media wordt voorspeld. “Juist op het gebied van voedselveiligheid liggen er kansen voor vertical farming. Het is een nichemarkt. We kunnen nooit zoveel licht maken als de zon tegen dezelfde kosten. De kosten moeten worden betaald door het eindproduct.”
Hij ziet ook mogelijkheden in het combineren van sectoren, zoals de combinatie van klimaatcellen met champignons en (kiem)groenten. Met beide sectoren heeft zijn bedrijf ervaring. “Paddenstoelen zijn van nature verwerkers van organisch afval. Daarbij produceren ze CO2, dat als input kan dienen voor de groenteteelt. En omgekeerd kunnen de champignons het organische afval van de kiemgroenten benutten.
Je kunt met dit circulair denken nog een stapje verder zetten en ook een combinatie maken met andere teelten. Mensen zijn op zoek naar eiwitten ter vervanging van vlees. De kweek van insecten in klimaatcellen vormt een van de opties.”
Dromen vangen
Lek heeft een eigen manier van werken. “Ik luister naar de droom van de klant en vang deze vervolgens in de techniek. Door deze manier van werken kom je samen verder en versnel je innovatie.”
Vanuit deze zienswijze ontwierp het installatiebedrijf in 2016 samen met Bejo een klimaatcel. “We hebben de klimaatcel vanuit de eisen van het gewas ontwikkeld. Een van de specifieke wensen van het zaadbedrijf was dat de plant niet mocht bewegen. Omdat we toch veel liters lucht wilden verplaatsen, hebben we gekozen voor een techniek vanuit de kaaspakhuizen: het verdringen van lucht in plaats van het blazen van lucht waarbij wervelingen ontstaan.” Doel van deze klimaatcel was vooral om proeven te doen.
Wanneer hij in aanraking komt met de beide ondernemers van GrowX, leidt dit tot eenzelfde soort traject, met de Bejo-cel als uitgangspunt, maar met aanvullende eisen voor de teelt van kiemgroenten. Dat eerste contact werd gelegd door commercieel manager Aad de Koning. “Mijn rol binnen Lek/Habo is ook het zoeken naar ‘new business’ en partners die elkaar mogelijk kunnen aanvullen. Via mijn netwerk had ik het eerste gesprek met Apesos en Ruijg over hun ambitieuze plan in Amsterdam.”
Eerste fase
De eerste fase, die in 2017 is gerealiseerd, is ‘slechts’ 250 m2. Een goede grootte om zowel de kinderziekten te ontdekken als om een markt te ontwikkelen. Teler Sander Sandee laat het huidige systeem zien. Zwarte plastic cupjes met onderin een medium houtafval (cellulose) staan in aangepaste slagoten. Deze goten staan in vier lagen op karren met boven iedere laag LED-belichting. Ze kweken 35 verschillende soorten kiemgroenten. De voedingsoplossing stroomt door de goten. Het systeem is nog niet ideaal en vrij statisch. Er is weinig mogelijkheid om het klimaat gedurende de teelt met het groeistadium van de planten mee te variëren. Bovendien zijn er volgens Sandee in deze opzet nog relatief veel handen nodig.
In deze periode hebben de twee ondernemers de eerste stap gezet naar de markt. Ze bedienen op het moment handenvol topchefs en restaurants in Amsterdam met hun exclusieve producten. “Een half jaar geleden zijn we gestart met het leveren van vijftig cupjes met microgroenten per week. Nu zitten we op 6.000 à 7.000 cupjes per week. In de volgende fase willen we doorgroeien naar vijf maal zoveel.”
Nieuwe klimaatcel
Lek liet de klant ‘dromen’ over de toekomst: een klimaatcel volgens de McDonalds gedachte, met verschillende klimaatmogelijkheden gedurende de teelt. Bij de hamburgerketen is de keuken gerobotiseerd. Relatief ongeschoolde koks kunnen bij dit bedrijf overal ter wereld dezelfde hamburger maken. “Wij hebben deze gedachte voor onze klant vertaald in het nieuwe ontwerp. Een bewegend systeem, waarbij de teeltomstandigheden kunnen variëren met de teeltfase. En zodanig dat je op iedere plaats in een klimaatcel op dezelfde wijze hetzelfde product kunt produceren. Aan de voorkant gaat het zaad erin en aan de andere zijde komt het gewas er kant-en-klaar uit. Heel geschikt voor klanten die waarde hechten aan voedsel van een constante kwaliteit, smaak en veiligheid.” Het is de bedoeling om in de tweede cel op meer commerciële basis een kleiner aantal soorten in grotere hoeveelheden te gaan kweken.
De geplande grootte voor de tweede fase is 2.000 m2 verdeeld over zeven tot negen teeltlagen. De huidige waterinstallatie is voldoende om ook de grotere tweede fase van het juiste voedingswater te kunnen voorzien. Voor deze fase is het eigen staalconstructiebedrijf JSB Horst erbij betrokken. Zij hebben het binnenframe ontworpen en gebouwd volgens de geldende CE-normen. “Zij zijn de enige die dit op het moment kunnen, want dit type teeltsysteem is nog nieuw.”
Toekomst
De verdere toekomst blijft nog even dromen. Teeltman Sandee ziet al een volgende cel, die drie maal zo groot is. De stap daarna kan zijn het uitrollen van het concept naar andere steden of het telen van kiemgroenten vlakbij de distributiecentra van supermarktketens.
Lek ziet klimaatcellen in de toekomst ook op andere plaatsen verschijnen. Bijvoorbeeld voedselproductie onder een kinderspeelplaats. “Je moet verbanden leggen tussen vastgoedmensen, planologen, zodat voedsel in steden geproduceerd gaat worden. Daarmee los je niet het wereldvoedselprobleem op. Wel kun je voedselproductie deel uit laten maken van de planologie. Door te telen in de leefomgeving creëer je meer bewustzijn bij mensen.”
New business
Aad de Koning: “Mijn rol is relatiebeheer en het zoeken naar ‘new business’ en partners die elkaar mogelijk kunnen aanvullen. De beurs wordt druk bezocht. Ik kan er veel van onze bestaande en nieuwe relaties ontmoeten. Een hoge efficiency in een paar dagen!”
Samenvatting
GrowX produceert kiemgroenten van een gecontroleerde smaak, kwaliteit en voedselveiligheid. Afzetmarkt zijn de sterrenrestaurants. De ondernemers willen groeien en ook winkels bedienen. De tweede fase staat gepland en de derde fase ligt in het verschiet. Voor het ontwerp van de klimaatcel worden technieken uit andere sectoren gebruikt om die omstandigheden te creëren waar de planten om vragen. Teelt in klimaatcellen voorziet volgens betrokkenen in een behoefte, maar gaat het wereldvoedselprobleem niet oplossen.
Tekst en foto’s: Marleen Arkesteijn.
