Voorlopers willen ze zichzelf niet noemen, maar toch zijn Henk Satter senior en zijn zoon Henk junior van Samada Flowers uit Poederoijen de eerste chrysantentelers ter wereld die hun 5 ha grote kas uitrustten met full LED. “Meestal springen we op een rijdende trein, maar hier geloofden we zo in, dat we er 100 procent voor zijn gegaan.”
Zoon Henk loopt door de kas. Hij pakt een bos chrysanten van de lopende band. “Hier, zie je dat groene blad en de vele knoppen die erin zitten? Dat is toch prachtig?” Hij wijst naar de nieuwe belichtingsinstallatie. Daarboven hangen witte LED-lampen van Signify. SON-T verlichting is hier verleden tijd. “De resultaten zijn magnifiek”, zegt de jonge chrysantenteler. “Niemand had dit verwacht. Het is verbluffend. Een nieuwe wereld ging voor ons open.”
Al een tijd zijn vader en zoon Satter het erover eens dat SON-T niet de toekomst is. Ze willen naar een energiezuinige teelt. Zeker gezien de huidige situatie op de energiemarkt, werd hun zoektocht steeds urgenter. Ze volgden het project ‘De Perfecte Chrysant’ bij het Delphy Improvement Centre dan ook met grote belangstelling.
Het doel daar is om naar een fossielvrije teelt te gaan met onder andere toepassing van full LED-belichting. In 2021 behaalden de onderzoekers erg goede resultaten met het toevoegen van verrood licht aan het spectrum: onder andere meer lengtegroei, een kortere reactietijd en een betere bladkwaliteit (zie ook Onder Glas nr. 5, mei 2022). “De resultaten waren zo overtuigend, dat wij het zelf ook wilden gaan testen”, vertelt Henk junior.
Op proef
In samenwerking met Delphy en Stolze richtten de telers in week 48 van vorig jaar 820 m² in voor de proef. De voorste helft werd volgehangen met LED-lampen, in de achterste helft hing SON-T-belichting. Gezien de proefresultaten kozen ook zij voor een spectrum met verrood licht. “Daarnaast wilden we een spectrum, waarbij we de basis van de teelt niet te veel hoefden te veranderen”, zegt de zoon.
Na een week zagen de telers al verschil. “Het was echt fantastisch”, gaat hij verder. “We zagen een beter wortelgestel. Meer lengte. Groener en ook meer blad.” En misschien wel het belangrijkste: “We bespaarden energie. LED heeft 40 procent minder energie nodig dan SON-T.”
Na vier weken besloten ze: de hele 5 ha chrysant gaat onder full LED. Een gevaarlijke stap vonden ze dat niet. “In de proeven hadden we gezien dat het kon en het testen in onze eigen kas ging ook goed.” Hybride belichting hebben ze nooit overwogen. “Als je wilt veranderen, dan moet je dat ook voor 100 procent doen”, zegt vader Henk. “Hybride is het voor ons niet.”
Hele kas full LED
Begin dit jaar bouwden ze in twee weken tijd zelf de kas om. Ze kozen voor de LED-lampen van Signify. “Behalve dat we deze het mooist vonden, geven ze ook het beste rendement”, zegt Henk senior.
“Dit is de meest efficiënte lamp met alle kleuren en verrood in het spectrum.” Ze kozen daarbij voor een lichtniveau van 180 µmol/m².s. Dat was het maximale dat ze konden ophangen.
“Het voordeel was dat wij al moderne SON-T-belichting hadden hangen en we daarom dezelfde kabels voor de LED-lampen konden gebruiken”, gaat zijn zoon verder. “Het was eigenlijk SON-T eraf, LED erin en stekker in het stopcontact.” In week 5 ging de nieuwe verlichting aan.
Opnieuw leren telen
Het is natuurlijk wel een zoektocht, geven beiden aan. “Je moet opnieuw leren telen onder LED. Je meststoffen aanpassen. Het klimaat in de kas verandert, dus daar moet je ook op inspringen.” Zo hebben ze nu een dubbel scherm in de kas hangen; een klimaat- en een energiescherm. “Wanneer het ’s avonds afkoelt, trekken we het klimaatscherm dicht, zodat we de warmte langer in de kas houden. Ook houden we het energiedoek overdag dicht als dat nodig is. Dat scheelt toch 10 tot 15 procent aan stookkosten”, zegt Henk junior.
Verbetering kwaliteit
Al met al zijn resultaten nog steeds verbluffend bij hun Pina Colada en Chic. Er staat een harder gewas. Er zitten meer knoppen in het eindproduct. Een uniformere teelt en een langere houdbaarheid.
Ze werken niet met de ‘end of day’-strategie, waarbij einde dag nog een half uur verrood wordt toegevoegd. “Wij vinden dit nog onvoldoende bewezen en vooralsnog geen meerwaarde hebben voor onze teelt. Daarnaast hebben we de techniek er niet voor om verrood licht apart aan en uit te zetten”, vertelt de zoon.
Hoewel verrood synoniem staat voor meer strekking, zien de telers dat niet zozeer terug.
De kwaliteit is gewoonweg verbeterd. “We hebben meer zogeheten A1-bloemen dan onder SON-T. Dus we hoeven minder A2 kwaliteit te verkopen”, gaat hij door. “Je ziet gewoon de plant lekker groeien onder LED. Het gewas kent minder stressmomenten, want de harde straling van de SON-T ontbreekt. En de teeltduur is met twee dagen verkort.”
Leeg is geen optie
Ondanks de mooie resultaten, merken ook zij de gevolgen van de crisis. “Deze hele investering in LED-belichting hebben we natuurlijk gedaan om energiezuiniger te gaan telen. Desondanks moeten we vanwege de hoge energieprijzen nog extra bezuinigen op belichting. We gaan daarom komende winter telen met gemiddeld 100 µmol”, zegt zijn vader. “Hiervoor gaan we de plantdichtheid en de teeltduur zodanig aanpassen dat de kwaliteit wel goed genoeg zal zijn.”
Samen hebben ze dan ook besloten om de hele tuin wel in productie te houden “Je moet ook aan je marktpositie denken”, zegt de zoon. “Leeg liggen is gewoonweg slecht voor de handel.”
Tekst en beeld: Marjolein van Woerkom
