Terwijl het onderzoek naar (volledige) LED-belichting in chrysant doorloopt, investeren telers nu vooral in hybride belichting. Met LED-lampen naast de bestaande SON-T-installaties realiseren zij een forse lichtverhoging zonder extra warmte in de kas te brengen. Dat heeft meerdere voordelen, vinden de voorlopers John van de Westeringh en Maurice van Tuijl.
De eerste praktijkervaringen in chrysant met een heel klimaatvak onder hybridebelichting werden in 2016 opgedaan bij kwekerij Arcadia. Er werden verschillende lichtspectra beproefd. Korte tijd later volgde het eerste grootschalige project van 3,5 ha bij Linflowers in Zuilichem.
“Daarna was het onze beurt”, vertelt Maurice van Tuijl van Kwekerij Monnikenwaard uit het naburige Nieuwaal. “Met dezelfde armaturen konden wij de sprong maken van 92 µmol SON-T naar 158 µmol hybride. Bij mijn weten is dit het enige chrysantenbedrijf dat zo zwaar belicht. Ik heb er nu één seizoen mee gedraaid en het bevalt me erg goed.”
Extra warmte niet nodig
Uitbreiden met LED was voor Van Tuijl bijna vanzelfsprekend. “Meer SON-T geeft extra stralingswarmte en daar zit ik niet op te wachten”, legt hij uit. “Daarnaast is de stroomvoorziening in dit gebied een beperkende factor. LED’s vragen minder stroom, waardoor ik net geen zwaardere aansluiting nodig had. Een derde argument was dat ik deze installatie ook kan benutten wanneer er geen warmtevraag is. In het begin en aan het einde van het belichtingsseizoen komt dat regelmatig voor. Wanneer de natuurlijke instraling minder dan 150 W/m² bedraagt, gaat de LED-installatie buiten de verduisteringsuren in principe aan. Daarmee realiseer ik veel meer belichtingsuren dan in het verleden. Een laatste voordeel van LED is dat ik daarmee op zomeravonden mijn stekken kan belichten om de knopvorming te onderdrukken, zonder het klimaat in de war te sturen.”
Het gekozen spectrum (dieprood/wit/laagblauw) is identiek aan dat van eerdere toepassingen in chrysant. “Wat ik van verschillende kanten hoor, is dat LED het gebruik van chemische remmiddelen in chrysant aanzienlijk vermindert”, vertelt Plant Specialist Stefan Hendriks van Signify. “Ook dat draagt bij aan het verduurzamen van de teelt.”
Volgens Van Tuijl heeft wit licht geen fysiologische nadelen voor het gewas, maar is er een iets hogere input van elektriciteit voor nodig dan voor rode of blauwe LED’s. “Als je onder LED-lampen in de kas moet werken, maakt het echter een wereld van verschil”, zegt hij. “Alles oogt veel natuurlijker dan onder de standaardcombinatie rood en blauw.”
Hogere plantdichtheid
In het najaar van 2018 nam de teler zijn tweede groeilichtinstallatie in gebruik. Hij hield direct een ruim 10% hogere plantdichtheid aan. De verduisteringsduur bleef constant op 13 uur. “Door intensiever en op meer momenten te belichten, konden de planten bij dezelfde teeltsnelheid zwaardere bloemen ontwikkelen. Het gewas groeide ook homogener en leverde duidelijk minder uitval en tweede soort op.”
Van Tuijl investeert dit jaar ook in een tweede scherminstallatie. Hij wil hiermee vooral de koude-uitstraling van het dek naar het gewas beperken, die de strekking vaak onderdrukt. In de zomer kan hij dankzij het tweede scherm de felste instraling wegschermen, waardoor het gewas minder stress ervaart. “Wanneer ik het groeilicht en de beide schermen goed benut, kan de plantdichtheid zelfs nog iets worden verhoogd zonder in te boeten op takgewicht en bloemkwaliteit”, oordeelt hij.
Betere productie en kwaliteit
John van de Westeringh uit Varik liet vorig jaar op 3.000 m² (vijf vakken) een LED-installatie plaatsen van Hortilux om daarmee ervaring op te doen. Ook hij streeft naar lichtverhoging, teneinde daarmee extra productie en kwaliteitsverbetering te realiseren. “De bestaande SON-T-installatie is goed voor 85-90 µmol/m²/s. Daar is 46 µmol LED bijgekomen in de verhouding 90% rood, 5% blauw en 5% wit”, licht hij toe.
“Over de invloed van verrood licht is nog te weinig bekend”, vult account manager Kurt Zwemstra van Hortilux aan. “Mogelijk heeft het in de eerste weken van de teelt en bij het begin van de bloei een positief effect op de strekking van chrysant, maar dat wordt nog uitgezocht in het lopende onderzoek in Bleiswijk.”
Westering Flowers is één van de drie bedrijven in Nederland die zich toeleggen op de teelt van madiba’s, een zeer fijnbloemige chrysant die zijn oorsprong heeft in santini. Op grond van de hogere lichtintensiteit (130 µmol) werd de voor madiba kenmerkende hoge plantdichtheid met nog eens 8% opgeschroefd. De kwaliteit had er niet onder te leiden, stelt teeltman Pim van der Veen vast. “We hebben dikkere takken geoogst met perfecte bloemen en het aandeel klasse II viel 2% lager uit. Daar werd ik wel blij van.”
Strekking in winter
Voldoende lengte krijgen in de winterperiode is volgens Van de Westeringh de grootste uitdaging onder hybridebelichting. “Meer licht, vooral in combinatie met een groter aandeel rood licht, betekent ook minder strekking”, zegt hij. “Met het klimaat kun je dat wel enigszins compenseren. De dagtemperatuur dient daarvoor hoger te zijn dan de nachttemperatuur en daar hebben wij scherp op gelet.”
December was de lastigste maand. Vanwege het relatief hoge vochtniveau en het dichte gewas is besloten om niet op paar kuub gas te kijken. “We hebben een relatief lage kas en dat is een van de redenen om niet voor nog meer SON-T te kiezen. De extra stralingswarmte die dat zou opleveren, maakt een goede klimaatbeheersing nog lastiger.”
Meer branduren
Op grond van de resultaten trekt Westeringh Flowers de lijn nu door. Met het nieuwste armatuur van zijn leverancier, dat goed is voor 3,5 µmol/W en een output van 62 µmol/m²/s, wil John de stap zetten naar 150 µmol hybride belichting. De teler verwacht dat de LED’s meer branduren zullen maken dan de SON-T-lampen. In de zomerperiode kan de LED-installatie tijdens de langedagperiode van de teelt de SON-T’s vervangen en in voor- en najaar wil hij er de dagen mee starten en eindigen om aan de gewenste daglengte te komen.
“De installatie is in volle gang en we hopen de LED’s in augustus aan te kunnen zetten”, zegt de ondernemer. “Mijn aansluiting en de transformator laten het hogere verbruik toe. In februari kreeg ik echter bericht van Liander dat mijn historische verbruik voorlopig bepalend blijft, terwijl we de installatie al in december hadden gekocht. De situatie hier in Rivierenland is nog erger dan in de Bommelerwaard. Daar word je als ondernemer niet blij van.”
Met LED naar een perfecte chrysant
Bij Wageningen University & Research in Bleiswijk vindt al geruime tijd onderzoek plaats naar verdere optimalisatie van een duurzame chrysantenteelt met behulp van LED-licht. Het onderzoek richt zich zowel op hybride systemen als volledige LED-belichting. Accountmanager Kurt Zwemstra en Plant Specialist Stefan Hendriks verwachten dat LED het stokje op termijn helemaal overneemt van SON-T.
“De praktijk hecht nog veel waarde aan SON-T, vanwege de stralingswarmte die het gewas wel waardeert”, aldus Zwemstra. “Wij verwachten echter dat het belang daarvan afneemt naarmate de telers meer grip krijgen op het kasklimaat via Het Nieuwe Telen 2.0, oftewel Growing by Plant Empowerment. Er is ook nog wat doorontwikkeling mogelijk ten aanzien van het ideale lichtspectrum. In dat opzicht vinden wij het verstandig om nu alvast LED toe te voegen aan bestaande SON-T installaties en ervaring op te doen met het telen onder LED.”
“Dat LED de toekomst heeft, staat voor ons vast”, zegt Hendriks. “De meeste chrysantentelers die een flinke lichtverhoging willen realiseren kijken daarvoor naar LED en een niveau van 130 µmol/m²/s lijkt de nieuwe norm. Sommigen, zoals Van Tuijl en Van de Westeringh, mikken nog hoger.”
Tekst en beeld: Jan van Staalduinen
