Paprikateler Martijn Ammerlaan van De Bleiswijkse Zoom teelde afgelopen seizoen met een spouwscherm in combinatie met een foliescherm. Dat leidde tot een lagere piekvraag in het gasverbruik en een beter beheersbaar kasklimaat. “Omdat het spouwscherm extra goed isoleert heb je veel minder ongecontroleerde luchtstroming in de kas.”
Komkommerteler Sjaak van Dijk staat bekend als de eerste teler in Nederland met een spouwscherm. Martijn Ammerlaan, eigenaar van De Bleiswijkse Zoom, die op 7,2 ha gele blokpaprika’s teelt voor de Belgische markt onder Flandria-label en afzet via veiling Hoogstraten is de tweede, al hoort daar een kanttekening bij. “Ruim tien jaar geleden hebben we een mini-gascrisis gehad, toen heeft hier de eerste ideevorming plaats gevonden. Het zijn dezelfde mensen geweest – van Doek en Draad, voorheen Arend-Sosef – die bij de ontwikkeling betrokken waren.
Dat het spouwscherm hier toen niet is geïnstalleerd kwam omdat de gasprijs in vrij korte tijd weer zakte. Wij zijn een innovatief bedrijf, maar ook berekenend innovatief. Mijn motto is: geen schroef te veel, geen schroef te weinig. Een schroef te veel is niet goed, want dat heeft geld gekost; een schroef te weinig ook niet, want dan is het net niet goed genoeg.”
Re-engineering bedrijf
In de zomer van 2021 werd het plan voor een spouwscherm weer uit de kast gehaald, vanwege de gestegen energieprijs. De sterke prijsveranderingen in arbeid, zaden en grondstoffen en wat de maatschappij verwacht en hoe je produceert speelden daarin ook mee, zegt Ammerlaan. “Dat was de aanleiding voor een re-engineering van het toen vijftien jaar oude bedrijf. Dan probeer je het weer toekomstbestendig te maken.”
Tot die tijd gebruikte hij een enkel energiescherm, naar volle tevredenheid. Er was in de praktijk al ruim tien jaar ervaring in de paprika met dubbele schermen. Hij kon toen al vrij energie-efficiënt telen met een enkel energiescherm, met minder dan 30 m³ aardgas per m² per jaar. “Tot dan was het niet aan de orde om een dubbel scherm te nemen. Je kunt met een tweede scherm 10 tot 20 procent extra besparen, afhankelijk van welke klimaatomstandigheden je accepteert.”
Investering
Ammerlaan koos voor een extra isolerend spouwscherm, omdat hij met de huidige netaansluiting van 2,4 MW de kas volledig wil kunnen verwarmen met WKK-restwarmte, zonder de inzet van ketelgas. Ook was hij op zoek naar een manier om het klimaat te verbeteren, met name in de winter. “Dat maakt de investering in een spouwscherm wel rendabel. Ik heb bij Sjaak van Dijk kunnen kijken en op basis van de scherminstallatie die er bij mij al zat een aangepast spouwscherm ontwikkeld.”
Dat gebeurde in samenwerking met dezelfde installateur waarmee hij tien jaar geleden al om tafel zat. Bijzonder is dat de Venlokas een 12,80 meter tralie heeft met een vakmaat van 5,40 meter. De poothoogte is 6 meter, met voldoende ruimte voor een spouwscherm bovenin de tralie en een derde schermdoek onderin de tralie. Onder het derde scherm hangen weer ventilatoren, op elke 500 m² één. “De investering is wel hoger dan een standaard energiescherm met een enkel doek, maar uiteraard lager dan twee installaties met twee doeken.”
Compact schermpakket
Bij eenzelfde isolatiegraad is een spouwscherm met minder bewegende delen te realiseren, dus goedkoper, vervolgt de teler. “Omdat wij zes trekdraden per 12,80 meter tralie gebruiken heb je meer trekkracht dan normaal en kun je − in combinatie met een slank Van der Valk-profiel − het schermpakket heel compact opbergen. Dat hadden we in de oude situatie al en nu met het spouwscherm weer. Het levert een hele strakke installatie op met minder lichtverlies dan een traditioneel dubbel scherm.”
Die hoge isolatiegraad van het spouwscherm valt te verklaren door de stilstaande luchtlaag in de spouw, die bij Ammerlaan circa zes centimeter bedraagt. Het gunstige effect van het spouwscherm kan mede verklaard worden doordat het bij de tralie bij elkaar komt. “Vergelijk het met een donzen dekbed: daar zitten vierkanten ingenaaid waardoor het dons niet verschuift. Daardoor blijft de lucht tussen het spouwscherm stil staan. De banen zijn 5,40 meter breed, bij elk profiel zitten de twee energiedoeken met een klem aan het profiel vastgezet. Dan krijg je dus die pockets.”
Warmte-input
Hoeveel het spouwscherm en het derde scherm precies besparen durft Ammerlaan na één teeltseizoen niet te zeggen. Wel is zijn piekvraag naar warmte in het afgelopen winterseizoen gehalveerd van 1,4 naar 0,7 m³ aardgasequivalenten/m² per week. “Ik kan dus dezelfde kastemperatuur realiseren met lagere buistemperaturen, wat ook een vriendelijker klimaat oplevert voor een kleine plant.
We hebben met het spouwscherm ook gemerkt dat, zodra dat scherm dicht is en het buiten hard waait of koud is, de temperatuurverschillen in de kas hoegenaamd weg zijn. En dat is beter dan we gehoopt hadden. Ik heb meerdere meetboxen per afdeling, daar zag ik vroeger regelmatig 1 tot 3 graden temperatuurverschil bij extreem koude dagen en nu onder dezelfde omstandigheden 0,1 tot 0,3 graden verschil.”
Ammerlaan is vooral tevreden over de eenvoud en flexibiliteit van dit systeem: “Het is bewezen techniek, dat in principe geen extra onderhoud of aandacht vraagt. Ik ben van een enkel scherm naar een onderhoudsvriendelijke dubbele installatie gegaan, met dezelfde aandrijftechniek.”
Leermomenten van het afgelopen seizoen waren dat de ventilatoren minder vaak hoefden te draaien om ongelijkheid in het klimaat op te vangen. Daarmee bespaarde hij onverwacht ook op de elektriciteitsrekening. Verder viel het hem op dat het spouwscherm minder snel nat slaat, wat ten goede komt aan de vochtdoorlatendheid.
Innovatie
Volgend seizoen wordt het onderste horizontale scherm aangepast, zodat hij kan kiezen tussen 100% folie of 100% doek op één scherminstallatie. In februari, na het verwijderen van de folie, blijft dan alleen een doek over. “Met het transparante foliescherm kan ik kostbaar winterlicht oogsten en het vocht beheersen. Als aan het eind van de dag de lichtinstraling afneemt trek ik het doek dicht, dat vastzit aan hetzelfde profiel. Zo bespaar ik energie, maar kan het vocht er wel uit. Niet in een klap, maar gedoseerd via de garenstructuur.”
“De innovatie zit erin dat ik het foliescherm makkelijk kan verwijderen en dan een enkel energiescherm over houd. Ik kan dus kiezen tussen scherm open, een, twee of drie doeken dicht, afhankelijk van de buitenomstandigheden. Ik start met een vier weken oude, kleine plant en met het foliescherm kan ik tot februari een goed klimaat maken. Dankzij de hoge isolatiegraad werk ik met lagere buistemperaturen bij een gesloten scherm. Daarom heb ik de frequentieregelaars verwijderd, zodat de omloopsnelheid verbetert. Hierdoor zijn de temperatuurverschillen in de kas ook verminderd. Alle onderdelen van de klimaatinstallatie, verwarming, scherm en ventilatoren, zijn dus opnieuw geëngineerd en gedimensioneerd. Het gaat om een integrale benadering.”
Tekst en beeld: Mario Bentvelsen
