Lukt het om zonder te stomen kwalitatief goed te telen ondank de aanwezigheid van aaltjes? In de chrysantenteelt was dit tot voor kort een ondenkbaar ideaal. Momenteel doen steeds meer telers hiermee ervaring op, mede onder druk van de hoge gasprijzen. Zoals de Westlandse teler Sander Middelburg: “Het is een goed begin. Een verbazingwekkend goed begin.”

Bij Leen Middelburg Chrysanten wordt op een van de locaties in Maasdijk sinds ruim een jaar niet meer gestoomd. De inzet van een mix aan organische meststoffen en biostimulanten moet de teelt zonder te stomen weerbaar maken ten aanzien van onder andere het wortelknobbelaaltje. Vooralsnog gaat het goed, zonder in te leveren op gewicht en kwaliteit van de bloemen. Een vitale bodem creëren is een belangrijk onderdeel van deze weerbare teelt.
Teler Sander Middelburg is vooral verbaasd over hoe goed het gaat, gezien de aanvankelijke aaltjesdruk en een geschiedenis van dertig jaar stomen op deze tuin. In een deel van de kas waar het gewas pas enkele weken staat te groeien trekt hij een plantje uit om de wortels te tonen. Die zien er al goed ontwikkeld uit, al zegt dat nog niet alles.
Daarom blijft hij kritisch en is hij nog niet volledig overtuigd. “We weten nog weinig over hoe het echt zit met de plantweerbaarheid. Meetbaarheid is nodig. Maar nu staan alle seinen op groen om door te gaan op deze weg, zolang de kwaliteit maar niet achteruitgaat. Daaraan doen we geen concessies, nog niet één procent.”

Weerbare teelt

Kwekerij Leen Middelburg Chrysanten is een familiebedrijf met vier vestigingen, twee in Maasdijk en twee in Made met een totaal areaal van 24 ha. Het bedrijf is aangesloten bij telersvereniging Zentoo.
Bas Nieuwesteeg, accountmanager bij DCM en teeltadviseur Sander Vermeer van Van Iperen begeleiden de proef bij Middelburg. Op de locatie in Maasdijk werken beide bedrijven sinds begin 2021 aan een weerbare chrysantenteelt. In de kas waar de proef plaatsvindt worden de cultivars Haydar en Bartoli geteeld. Bij aanvang gebeurde dit in drie kappen van de kas, met als doel om te werken aan een betere bodemvitaliteit. Vermeer: “We proberen de wortelgroei te verhogen om zo de aaltjes de baas te worden. Vooral de vorming van meer fijne haarwortels zorgt voor een betere opname van voedingsstoffen en een verbeterde verankering, met een vitaal gewas tot gevolg.” Later is deze aanpak opgeschaald naar de volledige locatie.
Om het bodemleven te verbeteren werd de gebruikelijke kippenmest vervangen door een mix van organische meststoffen. “Het is een blend van een reeks hoogwaardige ingrediënten met onder meer reststromen uit de landbouw die geleidelijk de voedingsstoffen afgeeft. We hebben hiermee al ervaring in de boomkwekerij en vollegrondgroenteteelt opgedaan”, licht Nieuwesteeg toe. De meststoffenleverancier heeft deze mix inmiddels doorontwikkeld in een nieuw, volledig organisch product, speciaal voor de sierteelt onder glas.

Dapper

Aanvankelijk werd in deze proef gewoon gestoomd, maar begin 2022 zei Middelburg tegen Van Iperen dat hij het zonder stomen wilde proberen. En dan ook meteen op de gehele tuin van 4 ha. “Wij zeiden tegen elkaar: wow, hij stopt met stomen, terwijl de aaltjesdruk nog hoog is. Dat vonden wij echt dapper”, herinnert Vermeer zich. Het was de hoge gasprijs die vorige winter bij Middelburg het laatste zetje gaf om het zonder stomen te proberen.
Hij wilde graag doorpakken met de proef en zien of het zou lukken om met meer bodemvitaliteit een sterker gewas te telen. Vermeer: “Uiteindelijk biedt stomen maar beperkte bescherming. De laatste jaren liepen de problemen met aaltjes zo op, dat ze na de tweede van de vijf teeltcycli alweer terug zijn. En vaker stomen met deze energiekosten is geen optie.”

Volledig weerbare teelt

Vervolgens hebben de teeltadviseurs met de teler een plan van aanpak gemaakt om een volledig weerbare teelt te realiseren. Een belangrijke rol is weggelegd voor biostimulanten. Nieuwesteeg: “Terwijl de proef werd opgeschaald naar de hele locatie hebben we het recept aangepast naar een combinatie van organische meststoffen en een nog breder pakket biostimulanten. De meststoffen maken het bestaande bodemleven actiever zodat deze de plant gaat voeden. Vervolgens voegen we verschillende micro-organismen en niet-microbiële middelen toe.”
Vlak voor het planten worden microbiële biostimulanten op basis van de bodemschimmel Trichoderma en de bacterie Bacillus toegevoegd. Later in de teelt worden niet-microbiële biostimulanten zoals zeewierextracten, humus- en fulvinezuren en aminozuren toegepast.
De resultaten zijn tot nu toe goed. Het gewas heeft nog niets aan kwaliteit ingeleverd. Volgens Vermeer toont dit aan dat met de juiste set aan bodemleven, biobemesting en biostimulanten een weerbare chrysant zonder stomen te telen is. “Wat je hier ziet is nu de praktijk en is het experimentstadium voorbij. Maar het is nog steeds een zoektocht naar de juiste aanpak. Dit vraagt maatwerk per gewas”, vindt hij.

Bodemmonsters

Bij Middelburg worden nu ook bodemmonsters genomen om tijdens elke teeltcyclus de kwaliteit van het bodemleven te beoordelen. “Nieuwesteeg: “Wij meten als DCM sinds kort de ontwikkeling van Trichoderma en Bacillus in de bodem en zullen dit het hele jaar in een aantal kappen nauwlettend volgen. Daaruit moet blijken of deze micro-organismen soms een boost nodig hebben. Die kennis hebben we nog niet.”
De inzet van de proef is niet het bestrijden van het wortelknobbeltjeaaltje. “Ze zitten er nu ook, maar de plant heeft er meer weerstand tegen. Planten scheiden via de wortels wortelexudaten uit zoals suikers en signaalmoleculen. Deze trekken goedaardige schimmels en bacteriën aan. Dit verloopt beter bij een vitaal bodemleven”, aldus Vermeer. Nieuwesteeg vult aan: “Er ontstaat een symbiose tussen de plant en het micro-milieu in de bodem. Dat bouwt zich op, naarmate de tijd vordert, als er tenminste niet gestoomd wordt.”

Momentopname

Het ene moment komt het beeld van een vitale bodem er duidelijker uit dan een ander moment, weten de adviseurs. “In de winter heeft de plant meestal minder stress. Er is minder activiteit van aaltjes, de bodemtemperatuur is wat lager. We zijn benieuwd hoe het later in het voorjaar gaat als het warmer wordt”, zegt Nieuwesteeg.
Als iemand daar nieuwsgierig naar is, dan is het de chrysantenteler zelf wel. Middelburg: “We zitten in het vroege voorjaar, nu werkt het goed. Maar daardoor weten we nog niet zeker wat de juiste puzzel is. De weerbaarheid van het systeem kan van de ene op de andere dag terugvallen. Het weer en de natuur spelen daarin een grote rol. Het kan bijvoorbeeld dat de aaltjesdruk na week 20 massaal toeneemt.”
De teler vindt dat er nog zoveel factoren zijn die een rol kunnen spelen in de huidige teeltresultaten. “We zijn in die kas ook natter gaan telen. Of het kan aan het assortiment liggen, het zijn rassen die van zichzelf goed wortelen. Bovendien weten we niet welk resultaat je aan welke maatregel kunt toeschrijven. Welke impact brengt het niet-stomen, en welke komt van de biostimulanten?”

Meten weerbaarheid

Het is vooral het gebrek aan meetbaarheid wat Middelburg nog terughoudend maakt. “Er zitten wel 70.000 stofjes in een plant. Welke moet je daarvan beïnvloeden en waarmee? Je kunt wel monsters nemen van het bodemleven en andere aspecten, maar daarmee weet je nog niet wat weerbaarheid is”, vindt hij.
De teler wil een meetbare parameter, die het niveau van weerbaarheid van de teelt uitdrukt. “Een soort schaal van 1 op 10, zodat je er een cijfer aan kunt hangen. “Dan kun je er de vinger op leggen hoe het echt zit en wat je moet doen. Want je steekt er als ondernemer een bepaald bedrag per meter in, dus dan wil je ook exact weten wat het opbrengt.”
Vermeer haakt daarop in: “We zijn met allerlei biostimulanten bezig in de chrysantenteelt, maar de weerbaarheid meten doen we minder. Dat is waar. Vroeg of laat moet hier een indicator voor komen. Maar we kunnen wel zien dat de bodemactiviteit en het bodemleven toenemen.”
Los van het wel of niet kunnen meten vindt Middelburg de teelt van chrysanten zonder stomen een belangrijke ontwikkeling. Hij verwijst naar de krimp in het middelenpakket, de concurrentie uit het buitenland en de hoge gasprijs. “Wij zien hier de toekomst in, het past in de doelstellingen van onze telersvereniging Zentoo. We willen optimaal gebruik maken van de natuur om een duurzame chrysant te telen. De natuur lost zelf zaken op en neemt ons aan de hand mee.”

Tekst en beeld: Koen van Wijk en Fotostudio G.J. Vlekke