De 2SaveEnergy-kas stond afgelopen jaar in het teken van een hogedraadteelt komkommer. Gedurende twee teeltrondes onderzocht Wageningen University & Research de mogelijkheid om een gewas neer te zetten dat het (winter)licht maximaal kan onderscheppen en benutten. Deze proef was een vooronderzoek voor komende proeven in de winterlichtkas, een kasontwerp dat 10% meer licht in de winter doorlaat.

De teelt in de innovatieve kas is prima verlopen, menen gewasonderzoekers Jan Janse en Frank Kempkes. Eind november werd het gewas geruimd en de totale opbrengst wordt geschat op 110 kilo, bij 260 komkommers. “En dat met een minimale input van energie”, beaamt Janse. “Over het hele jaar verbruikten we ongeveer 17,5 kuub gas. Daarmee zitten we opnieuw flink onder het gemiddelde van de praktijk.” Wederom bewijst de innovatieve kas zich dus. Het kasconcept maakt duidelijk dat Het Nieuwe Telen nog energiezuiniger kan, met behoud van productie en kwaliteit.

Gewassturing

Deze hoog-isolerende kas op het terrein van Innovatie- en Demonstratie Centrum (IDC) Energie in Bleiswijk is een kas met helder glas en een permanent aanwezig hoog-licht doorlatende diffuse folielaag evenwijdig aan het glas. De kas is voorzien van een ontvochtigingsinstallatie met buitenlucht via slurven onder de goot.
Onderzoekers plantten het komkommerras Hi-Jack op 29 december in de kas. De gewassturing gebeurde zowel door variatie in padbreedte, plantafstand als via vruchtdunning. Het optimum werd vooraf modelmatig bepaald. Gedurende twee teeltrondes monitorde het team de lichtonderschepping, de teelt (gewas, productie en kwaliteit) en het energieverbruik intensief.

Verschillende padbreedtes

Janse: “We kozen ervoor om te starten met een plantdichtheid van 1,67 planten/m2, bij drie verschillende padbreedtes: 1,4, 1,6 en 1,8 meter. Met het onderzoek wilden we onder meer testen bij welke padbreedte het gewas het beste produceert – het beste licht benut – en ook werkbaar is. Je zult toch met de hogedraadkar door de komkommers moeten rijden en dan wil je de planten niet te veel beschadigen. Elke behandeling bestond uit drie ‘carrousels’ (teeltgoten). Per behandeling zijn van één carrousel de periodieke gewaswaarnemingen uitgevoerd.”
Daartoe maakte Kempkes onder meer wekelijks op een vast moment foto’s vanaf een vaste positie boven het gewas. Via een beeldverwerkingsprogramma konden de onderzoekers vervolgens de ontwikkeling van het gewas en het geprojecteerde bladoppervlak volgen. Eén en ander is een indicatie voor de lichtonderschepping. Kempkes: “Zie je op die foto’s bijvoorbeeld nog veel van de vloer of teeltgoot, dan is de lichtonderschepping niet optimaal.”

45% minder gasverbruik

Eind januari zijn de planten door toppen verdubbeld. “Op een gegeven moment stond er een sterk generatief gewas met kleine blaadjes, maar waar wel veel komkommers van zijn geoogst. Gedurende zes weken (week 15 t/m 20) produceerde het gewas zelfs wekelijks 10 komkommers of 4,5 kg/m2. Blijkbaar gingen de planten dus zeer efficiënt met hun assimilaten om.”
Volgens Janse keken zelfs de twee telers uit de begeleidingscommissie enigszins jaloers naar het gewas. “De planten stonden sterk en de productie was hoog, zelfs beter dan in de praktijk. We doen nog onderzoek naar de concrete oorzaken hiervan. Het kan deels te maken hebben met de goede gewasverzorging. Wat ook opviel was bijvoorbeeld de gerealiseerde temperatuur: deze lag gemiddeld 1 graad hoger dan bij de telers. Hierdoor kwamen de komkommers er relatief snel vanaf. Gemiddeld over de hele periode was de uitgroeiduur ruim 14 dagen bij een gemiddelde kastemperatuur van 21,4°C. De padbreedtes van 1,4 en 1,8 gaven de hoogste productie. Verder kwam het verbruik aan gas en zuivere CO2 op respectievelijk 12,7 m3 en 4,5 kg per vierkante meter. Dit betekent een besparing in gasverbruik van zo’n 45% in vergelijking met de praktijk.”

Latere tweede planting

Half juli zette het team weer een nieuwe teelt op. Dit maal met Hi-Power en een plantdichtheid van 2,25 planten/m2, wederom bij dezelfde drie padbreedtes. In de meest lichtrijke periode zat er dus een gat van drie weken tussen het einde van de eerste en de start van de tweede teelt. “We hebben opzettelijk wat later geplant, omdat we het gewas zoveel mogelijk in de donkere periode wilden testen. Het was tenslotte een vooronderzoek voor de Winterlichtkas. Eind oktober hadden we van deze tweede ronde al een kleine 100 komkommers geoogst met een gemiddeld vruchtgewicht van ruim 420 gram. De teelt kwam tot een goed einde waarbij we een uitstekende totaalproductie van kwalitatief goede komkommers realiseerden.”
Ook dit maal gaven de padbreedtes van 1,4 en 1,8 de beste resultaten. De opzet is dus geslaagd. Met relatief beperkte hoeveelheid blad ofwel kleine bladeren, een raseigenschap, kan toch een prima productie worden gerealiseerd. Het gewas onderschepte blijkbaar, dankzij de oost-west pad oriëntatie en nauwkeurige gelijkmatige verdeling van de gewasdraden, voldoende licht en een groot gedeelte van de assimilaten ging naar de vruchten. Abortie is dan ook nauwelijks opgetreden. Kleiner blad betekent ook minder verdamping, wat in koude periodes energie bespaart.

Winterlichtkas

Het onderzoek naar een efficiënt winterlichtgewas is succesvol afgerond. Op naar fase twee. Eind december start een nieuwe hogedraadteelt in de Winterlichtkas. Met een padbreedte van 1,8 m. Kempkes: “Zowel 1,4 als 1,8 gaven goede resultaten, maar de plantschade bij 1,4 was groter.” De onderzoeker, tevens projectleider van de Winterlichtkas, verwacht veel van het vervolgonderzoek. “De Winterlichtkas is onlangs opgeleverd en werkelijk heel mooi.”
De constructie is voorzien van een witte poedercoating met een verhoogde reflectiegraad van 90%. Er wordt SmartGlass gebruikt, een nieuw type diffuus glas van 300 x 167 cm. Zelfs als het glas nat of gecondenseerd is, neemt de lichttransmissie niet af. Het geïntegreerde Iso++ schermsysteem is gemonteerd in een W-vorm voor een optimale lichttransmissie bij gesloten scherm. Bovendien is de kas voorzien van een nieuw hoogtransparant  schermdoek met een nog betere lichtdoorlatendheid.
De kas wordt uitgevoerd met een ‘Air in Control’-klimaatsysteem. De verwachting was dat de kas zeker 10% lichtwinst ging opleveren. “Eerste metingen hebben aangetoond dat deze lichtwinst ook is bereikt. De komende teelt moet uitwijzen of we daarmee ook 10% meer productie kunnen halen.”

Verlaging energieverbruik

Ondertussen wordt de 2SaveEnergy-kas aangepast voor een nieuw onderzoeksproject: ‘Een sterk gewas met weinig gas’. Er moet nog weer een stap te maken zijn in een verdere verlaging van het energieverbruik. Janse: “Dit gaan we proberen met een ontvochtigingssysteem met warmteterugwinning middels een warmtepomp. Hiermee kunnen we naast voelbare ook latente warmte terug winnen. Verder komen in de kas drie beweegbare schermen en enkele aanpassingen in de regelstrategie van het tomatengewas.”
Zowel de 2SaveEnergy-kas als de Winterlichtkas zijn gefinancierd vanuit het programma Kas als Energiebron, het innovatie- en actieprogramma van LTO Glaskracht Nederland en het ministerie van Economische Zaken.

Samenvatting

In de hoog-isolerende 2SaveEnergyKas stond afgelopen jaar een hogedraadteelt komkommer. Het project richtte zich op de optimalisatie van een groentegewas op basis van het beschikbare, schaarse winterlicht. Gedurende twee teelten monitorden onderzoekers intensief lichtonderschepping, teelt (gewas, productie en kwaliteit) en het energieverbruik. De prestaties waren goed en de proef maakt duidelijk dat zowel energiebesparing als productieverhoging haalbaar zijn.

Tekst: Jojanneke Rodenburg. Beeld: Studio G.J. Vlekke