De extreem hoge energieprijzen van afgelopen najaar zorgden niet alleen voor lege kassen, maar ook voor andere onderzoeksvragen. Binnen het project ‘De Perfecte Chrysant’, dat vanaf 2017 loopt, richtten de onderzoekers zich op dynamisch belichten om de stroom-input te verminderen.
Net als veel collega-chrysantentelers is Leon Hofman van LS Santini uit Bleiswijk afgelopen winter overgestapt op full LED-belichting. Voor de chrysantenteler waren vooral de hoge energieprijzen de reden om zijn 3,2 ha Santini’s onder een volledig RWB-spectrum te zetten. Uit eerdere proeven bij het Delphy Improvement Centre was al gebleken dat full LED bij chrysant een goed instrument is om de teelt energiezuiniger te maken. “Eigenlijk werden we door de energiemarkt gedwongen om deze stap te zetten”, vertelt Hofman.
Dynamisch belichten
Tijdens het proces, waarin besloten werd de investering door te voeren, kwam bij hem ook de vraag op: hoe kunnen we deze belichting dimmen om nog lagere energiekosten te realiseren? En wat doet dat met het gewas? “Misschien fungeert een chrysant wel als een batterij. Kunnen we veel belichten in de goedkope uren en minder belichten in de dure uren?”
Dezelfde vraag werd gesteld door de landelijke commissie Chrysant, wat leidde tot een veranderde vraagstelling in het onderzoek. “De rode draad binnen dit project is het realiseren van een optimale teelt bij een zo efficiënt mogelijke inzet van energie”, zegt Paul de Veld, consultant bij Delphy. “Niet belichten is geen optie, maar dynamisch belichten zou daar een bijdrage aan kunnen leveren. De vraag die we afgelopen winter dan ook graag beantwoord wilden zien is: wat moeten we minimaal doen om bij een chrysantenteelt met lage energiekosten de productie en kwaliteit goed te houden?”
Vast en variabel belichten
De onderzoekers verdeelden de 1.000 m² kas tijdens de belichtingsuren in tweeën door een beweegbaar tussenscherm. Op de ene 500 m² werden troschrysanten geteeld onder een vaste belichting van 90 µmol/m².s. Binnen het andere deel werd een dynamische belichting ingeregeld.
In de korte dag fase werd 4 tot 7 uur belicht met 150 µmol/m².s. Tussen 7.00 en 10.00 uur ‘s ochtends, de periode dat de elektriciteitsprijzen het hoogst zijn, werd belicht met maar 25 µmol/m².s. De rest van de dag lag de belichting op 50 µmol. In het weekend werd er belicht tussen de 100 en 200 µmol/m².s. “Het totale belichtingsniveau was bij beide vakken 90 µmol/m².s”, vertelt Arie de Gelder, onderzoeker bij Wageningen University & Research. “Dus uiteindelijk hebben de planten aan beide kanten evenveel licht gekregen.”
Omdat de plantdichtheid is gekoppeld aan de lichtsom, pasten de onderzoekers ook de plantdichtheid aan. Dit werd geminimaliseerd op 39,4 per m². Ook werd de temperatuur aangepast. Omdat het één kasafdeling is, kon die niet per belichtingsstrategie worden gestuurd. De onderzoekers schroefden de stooktemperatuur ‘s nachts terug naar 16ºC en hielden de stooktemperatuur op de dag op 17ºC.
Eén dag reactietijdverschil
De proef liep vanaf week 44 vorig jaar tot week 3 dit jaar. De teeltronde omvatte 12 chrysantenrassen, waarvan Chic en Pina Colada de hoofdrassen waren.
Vanwege het lagere lichtniveau en de lagere temperatuur, verwachtten de onderzoekers een langere reactietijd, maar dat verschil bleek er nauwelijks te zijn. De Veld: “We hebben een dag reactieverschil tussen vaste en dynamische belichting gemeten. Vast was gemiddeld een dag eerder klaar. “Het verschil in takgewicht was klein en was ras afhankelijk, maar wel altijd met een licht voordeel voor de vaste strategie. De groei van het gewas zelf was conform andere jaren. In teeltprestatie zagen we nauwelijks verschillen.” Daar droeg de verrood end-of-day strategie (20 minuten 10 µmol/m².s) ook aan bij.
Uit de proeven van de winterteelt in 2021 was al gebleken dat verrood bij chrysant onder full LED zorgt voor meer lengtegroei, een kortere reactietijd, een betere bladkwaliteit en minder sprotvorming (zie ook Onder Glas mei 2022). “In de zomer is verrood niet nodig, maar in de winter heb je dit echt nodig om voldoende lengte in het gewas te krijgen”, zegt De Gelder. “We weten dat verrood zorgt voor een snellere reactietijd”, voegt De Veld eraan toe. “Dus wanneer je met een lagere temperatuur werkt is het goed om verrood in te zetten ter compensatie.”
Houdbaarheid
Wat wel opviel in de winterteelt, was de houdbaarheid van het geoogst gewas. “De houdbaarheid van de chrysant onder beide behandelingen was beduidend korter”, zegt De Gelder. “In plaats van een goede veertien dagen, hingen hier de bladeren en bloemen al slap na vijf tot zeven dagen.” De Veld vult aan: “De gewichten waren prima, maar er zaten zachte bloemen aan. Het zag eruit als een breekbaar product.”
Wellicht heeft dat te maken met het watertransport binnen de plant, oppert De Gelder. “We hebben misschien te weinig gedaan om dat goed te krijgen. Wanneer een plant tijdens de teelt onvoldoende water opneemt, blijft hij minder langer goed in de houdbaarheidsfase.”
De onderzoekers wijten het aan de vochthuishouding in de kas. “Ik denk dat daar het probleem zit. We weten niet goed hoeveel vocht we afvoeren. Dat moeten we beter in kaart brengen om in het vervolg de houdbaarheid in de winter met een laag lichtniveau te verbeteren.”
Prijs stroom belangrijker
Elke woensdagochtend kwam de BCO bijeen in de proefkas om het gewas te beoordelen. Hofman noemt de ontwikkelingen binnen de proef interessant. “Er zijn veel chrysantentelers die LED hebben aangeschaft en hebben overwogen om te gaan dimmen. Het belangrijkste is dat we kwalitatief goede chrysanten telen en daar een goede boterham aan verdienen. Het afgelopen jaar heeft bewezen dat je wel mooie chrysanten kan telen, maar dat je zonder goed energiebeleid daar niets aan overhoudt. De resultaten van dit onderzoek zijn voor ons hoopgevend.”
Hij vervolgt: “Omdat er momenteel veel prijsverschil in stroom zit, zou het mooi zijn als we op de goedkope uren stroom kunnen afnemen en op de dure uren stroom kunnen terugleveren aan het net. Prijsvorming van stroom wordt voor ons een steeds belangrijker onderdeel van onze teeltstrategie.”
Blijven zoeken naar optimum
Zoals het een goed onderzoek betaamt, levert het meestal meer vragen op dan het beantwoordt. Is bijvoorbeeld 90 µmol/m².s te laag? “We moeten een antwoord vinden op de matige kwaliteit wat betreft de houdbaarheid”, zegt De Veld. “Het is sowieso de vraag: hoe laag ga je? Die 25 µmol tussen 7.00 en 10.00 uur is heel laag. Zo laag zal de praktijk waarschijnlijk niet gaan. Deze winterteelt laat wel zien dat dynamisch belichten kan, maar voor voldoende kwaliteit is waarschijnlijk meer drogestofproductie nodig, dus licht.”
De volgende teeltronde is momenteel al in volle gang. Daarin wordt geëxperimenteerd met meer belichting aan het begin van de teelt en minder belichting aan het eind van de teelt en andersom. “We blijven zoeken naar die optimale teelt”, zegt De Veld. “Het onderzoek afgelopen winter heeft in ieder geval weer tot meer aandachtspunten geleid die vragen om verdieping, dus we kunnen nog wel even door.”
Het onderzoek wordt gefinancierd door Kas als Energiebron (Ministerie LNV en Glastuinbouw Nederland), chrysantentelers, verdelingsbedrijven en toeleveranciers.
Tekst: Marjolein van Woerkom, beeld: Michel Heerkens
