Bij veel bedrijven in de glastuinbouw staat het water financieel aan de lippen of staat dat het komende half jaar te gebeuren. Komt het actieplan van Geothermie Nederland om aardwarmte een extra boost te geven niet te laat? Voorzitter Hans Bolscher denkt van niet: “Versneld uitkoelen geeft direct een besparing op gas en is bij wijze van spreken morgen in te voeren. Maar verder moeten de SDE-systematiek en fiscale prikkels voor geothermie worden aangepast, want een WKK is nu voor tuinders financieel interessanter.”
Wanneer hebben jullie dat plan geschreven?
In de afgelopen weken, het is nog niet definitief. Wij willen het met onze leden en het ministerie van EZK verder aanscherpen voor we met een aanpak komen. Wij hebben dit op tafel gelegd om de discussie aan te zwengelen, er moet iets gebeuren. We hebben een klimaatcrisis en een energiecrisis, terwijl iedereen in alle plannen zegt dat geothermie een onderdeel van de oplossing is, maar het gebeurt te langzaam.
Hoe komt dat, denkt u?
Het is relatief nieuw, er zitten relatief complexe aspecten aan. Voor dit soort projecten moet alles goed staan. Als één radartje in de machine niet goed genoeg is dan heb je geen project. Wij moeten op hetzelfde moment al die radertjes goed krijgen, daar is dit plan op gericht.
Wat zijn wat u betreft de grootste knelpunten?
Grootste knelpunt zit in de combinatie van vergunnen en subsidiëren, waardoor projecten er net naast vallen. De subsidie is net verkeerd ingestoken, of de vergunningaanvraag duurt net te lang, waardoor je de subsidie verliest. Het zijn best wel lange trajecten die heel anders in elkaar zitten dan zon en wind. De hele subsidiesystematiek is inmiddels goed voor zon- en windenergie, maar nog niet voor geothermie. Dat moet beter. We moeten ook zorgen dat aanvragen in één keer goed zijn, waardoor je vertraging kunt voorkomen.
Waarom zijn geothermieprojecten zo weinig beloond met SDE?
De aandacht gaat in zijn algemeenheid naar de hele energietransitie, er gaat veel te veel aandacht naar elektriciteit en te weinig naar warmte. De grote uitdaging die voor ons ligt is de warmtetransitie. Daar helpt elektriciteit maar in heel beperkte mate aan mee. Je kunt niet heel Nederland met elektriciteit verwarmen. Daarom zeggen ook alle rapporten: daar is geothermie voor nodig. De SDE-systematiek was de afgelopen jaren niet gunstig, liep spaak en duurde te lang. Met te veel open vragen, het kader was ook niet goed. Dat erkent het ministerie ook, die zijn ook blij met dit actieplan. We moeten op alle borden tegelijk schaken om dit plan van de grond te trekken.
De huidige extreme energieprijzen zouden die warmtetransitie een boost moeten geven
In Nederland zijn we jarenlang verwend met een gasinstallatie, die werkte en niet veel kostte. Dat was vertrouwd, maar daar moeten we vanaf. Nu is er een enorme prijsprikkel, omdat de gasprijs belachelijk duur is. Dat maakt de acceptatie van warmtenetten veel groter. Maar dan nog heeft de gebouwde omgeving wel eerst die warmtenetten nodig. Bij de tuinbouw hebben we dat probleem niet. Dat wordt toch wel gezien als het laaghangend fruit, want die heeft gewoon een bestaande warmtevraag, daardoor is een project veel sneller rendabel.
Maar door de hoge energieprijzen hebben bestaande geothermieprojecten het ook moeilijk, onder andere omdat zij vanaf volgend jaar geen SDE-subsidie meer ontvangen
We hebben een hele rare situatie, de SDE-subsidie is bedoeld om de onrendabele top te financieren, en die wordt afgemeten aan de gasprijs. Maar de meeste bestaande projecten zitten bij tuinders, die hebben naast aardwarmte vaak ook een WKK staan. Die WKK wordt nu – weliswaar met duur gas – gebruikt om nog veel duurdere elektriciteit te maken. Dan is dat financieel interessanter, want voor geothermie krijgen zij geen subsidie meer. Dan ontstaat er een financiële prikkel om te kiezen voor een fossiele oplossing. Dat is natuurlijk niet de bedoeling van het systeem. Dat heeft ook te maken met het belastingsysteem. Op al die fronten moet dat anders en beter, ook de tuinders willen verduurzamen. Als we willen verduurzamen en op gas besparen moet je het systeem heel snel anders inrichten.
Moet de gasprijs niet worden losgekoppeld van de SDE-subsidie?
Er liggen nu een aantal varianten op tafel, elk met voor- en nadelen. Dat je een onrendabele top afdekt en niet zomaar subsidie wil verstrekken, daar staan wij achter. Op dit moment levert de gasreferentie in ieder geval geen verduurzaming op. Wij zijn daar met verschillende partijen over aan het sparren en willen hier niet op vooruit lopen.
Het lijkt me cruciaal dat dit wordt opgelost voor bestaande projecten, maar ook voor de investeringsbereidheid in nieuwe projecten.
Ja, voor de glastuinbouw is dit absoluut een must. We moeten alleen oppassen dat we niet met een voorstel komen dat nu even goed uitvalt, maar over een paar jaar niet. Het moet fundamenteel goed in elkaar zitten. Als we bijvoorbeeld de sparkspread pakken, dat is een veelgehoord alternatief, dan komt het nu beter uit, maar kan het over een paar jaar weer heel anders zijn, als de verhoudingen weer naar gas gaan. Dat is nog niet zo eenvoudig.
Hoeveel geothermieprojecten zijn er tot nu toe gerealiseerd en wat zit er nog in de pijplijn?
Er zijn momenteel 31 doubletten in Nederland, waarvan twee exclusief voor de gebouwde omgeving. Sommige projecten zijn niet in productie, om verschillende redenen. Zo’n 23 zijn er momenteel actief in de tuinbouw.
Bij veel bedrijven staat het water al financieel aan de lippen of zal dat het komende halfjaar het geval zijn vanwege de extreme energieprijzen. Komt uw plan niet veel te laat?
Er zijn een paar dingen die wel heel snel kunnen: als je versneld toestemming geeft om meer uit te koelen. Dat kost niks, is snel in te voeren en levert onmiddellijk een besparing op gas op. Daar moet het ministerie wel akkoord voor geven, want dat is aan wettelijke voorschriften gebonden. Die optie niet benutten is doodzonde, en een verspilling van kostbare aardwarmte. Maar verder: een geothermieproject heeft gewoon jaren ontwikkeling nodig.
Stel dat uw actieplan lukt, dan blijft nog wel de vraag: waar halen we dan CO2 vandaan?
Daar doe ik geen uitspraak over, dat ligt bij andere organisaties. Het hoort inderdaad wel bij elkaar, mijn inschatting is dat er wel voldoende CO2 beschikbaar zal blijven de komende tijd. Maar in het totale kostenplaatje voor geothermie is dat geen spelbreker verwacht ik.
Eigenaren van zon- en windprojecten boeken momenteel recordwinsten, omdat de stroomprijs is gekoppeld aan de gasprijs, al wordt er in EU-verband gesproken over een prijsplafond voor stroom. Geldt dat ook voor geothermieprojecten?
Nee, wij worden eigenlijk alleen maar geconfronteerd met minder subsidie en hogere kosten, omdat wij die hogere elektriciteitsrekening moeten betalen. Ik zie daar geen projecten financieel op binnenlopen. In de Franse subsidiesystematiek is opgenomen dat bij hele hoge winsten bij dat soort projecten subsidie terugbetaald moet worden. Dat zit niet in de Nederlandse systematiek. Het zou mij niet verbazen als dat nu wel gaat gebeuren.
In de UK geldt een ‘contract for difference’ dat voorkomt dat duurzame projecten woekerwinsten kunnen boeken, maar in Nederland niet.
In Nederland heeft de SDE-systematiek heel veel jaren heel efficiënt en effectief gewerkt heeft. Maar bij deze disruptie zie je dat er een probleem ontstaat en daar moet dan wel een antwoord op komen. Het is altijd een heel degelijk systeem geweest en ik denk niet dat je nu opeens moet zeggen: wij hebben alles fout gedaan, nee.
Maar de SDE wordt gefinancierd uit de ODE-heffing, die juist de energietransitie in de glastuinbouw heeft gefrustreerd?
Dat klopt. Er moet daarom goed naar de hele systematiek gekeken worden, er zitten nu een aantal prikkels in die niet goed staan.
Het actieplan is te vinden op de website van Geothermie Nederland.
Tekst: Mario Bentvelsen, beeld: Mabel Böhms
