Goede luchtbeweging in de kas is steeds belangrijker. De principes van Het Nieuwe Telen zijn schermen sluiten, de minimumbuis beperken en de luchtcirculatie stimuleren. Maar hoe voorkom je koudeval, trek, een te hoge RV en temperatuurverschillen? Ventilatoren die lucht van boven het volledig gesloten scherm in de kas brengen, lijken het meest effectief. Binnen het project ‘Monitoring’ werken telers, Wageningen UR Glastuinbouw en toeleveranciers nauw samen om de toepassing ervan te optimaliseren.
Van alle klimaataspecten is luchtbeweging misschien wel de minst zichtbare én moeilijkst grijpbare. Natuurlijke krachten zijn namelijk behoorlijk sterk, tien tot honderd keer groter dan ventilatoren. Zelfs met een kleine kier of gesloten ramen krijg je vooral in grote kassen makkelijk trek. Staat de wind flink op de kas en is de buitentemperatuur onder de 15ºC, dan ontstaan soms oncontroleerbare luchtstromingen. Het is onmogelijk die met ventilatoren te compenseren. Daarom hebben kunstmatige middelen alleen merkbaar effect als het scherm volledig is gesloten en de kas goed geïsoleerd.
Gecontroleerde luchtbeweging
Binnen Het Nieuwe Telen (HNT) is luchtbeweging juist een van de speerpunten. Net als meer schermen, hetgeen energie bespaart en lichtuitstoot voorkomt. Waar telers vroeger de minimumbuis inzetten om het klimaat actief te houden, is gecontroleerde luchtbeweging een energiezuiniger en slimmer alternatief. Voorwaarde is wel dat de temperatuur zo constant mogelijk blijft en vochtige lucht goed wordt afgevoerd.
Afgelopen jaren brachten leveranciers verschillende systemen voor luchtuitwisseling op de markt. Verticale en horizontale ventilatoren, slurven onder of boven het gewas én luchtbehandelingskasten. Hoe effectief zijn die nu?
Droge lucht van boven scherm
In het project ‘Monitoring’, gefinancierd door Kas als Energiebron, meten onderzoekers al sinds 2013 de effecten van verschillende energie-innovaties op bedrijven. Met meetboxen volgen ze nauwgezet de temperatuur en het vochtgehalte in de kas. Regelmatige rookproeven laten de luchtbeweging zien. Ze werken daarbij intensief samen met telers en toeleveranciers.
“Het is ideaal om in deze driehoek te werken. Voor problemen die we in de praktijk tegenkomen, kunnen we direct oplossingen zoeken”, vertelt onderzoeker Peter van Weel van Wageningen UR Glastuinbouw. Zo zijn relatief eenvoudige technieken als de horizontale ventilator Airmix en de verticale ventilator Ventilation Jet kansrijk. Beide ventilatoren kunnen droge en koele lucht van boven het gesloten scherm in de kas inbrengen, maar ook enkel kaslucht circuleren. Kas als Energiebron heeft inmiddels een gebruikersgroep van zo’n acht bedrijven gevormd, die hierover kennis uitwisselt.
Temperatuurverschillen
Eerst de ervaringen met de horizontale ventilator. Dit product van de Van der Ende Groep beproefde Van den Berg Roses uit Delfgauw in 2015 op 4.000 m². Met succes, want sinds eind 2015 breidde het rozenbedrijf de proef uit naar 2,5 ha. Het volledig belichte bedrijf deed in 2013 en 2014 al een proef met de Verti-Fan van dezelfde leverancier, maar dat leverde niet het gewenste resultaat.
Sander van Winden, die verantwoordelijk is voor teelt en klimaat bij de rozenteler: “De temperatuurverschillen in de kas liepen destijds op tot 5ºC. Omdat het met de Verti-Fan nodig was open stroken in het doek aan te houden, was de kouval te groot.” Van Weel vult aan: “Kieren blijken een slecht instrument te zijn. Dat was niet de juiste weg. Het schermdoek moest helemaal dicht.”
Gecontroleerd afvoeren
Met die opgedane kennis ontwikkelde de leverancier de Airmix, een ventilatie- en circulatiesysteem met één ventilator dat ook werkt als het schermdoek volledig is gesloten. Commercieel technisch adviseur Ton van der Kooij: “Deze zuigt droge en koele lucht van boven het scherm aan. In het scherm wordt een gat gemaakt waardoor de ventilator de lucht aanzuigt. In de kast zelf zit een klep, die via een regeling in de computer lucht van boven het scherm, uit de kas of mix daarvan kan aanvoeren. De lucht van boven het scherm komt bovenin de kas snel op kastemperatuur en raakt niet de koppen van het gewas.”
Hoewel de lucht horizontaal uitblaast, blijkt er toch verticale luchtbeweging plaats te vinden en is de temperatuurverdeling in de kas uniformer. Via het enkele doek worden het vocht en de overtollige warmte van de lampen gecontroleerd afgevoerd.
Van Winden: “Door de juiste luchtbeweging zijn de temperatuurverschillen tot 2ºC teruggebracht. Dat is voor ons acceptabel. Goede kwaliteit van de rozen is leidend. Het grote voordeel van het volledig gesloten scherm is dat we nu 24 uur kunnen belichten. Daardoor kunnen we met behoud van kwaliteit meer produceren.” Bovendien heeft het rozenbedrijf een energiebesparing van 16% gehaald door minder minimumbuis in te zetten.
Windzijdig luchten
Wat nieuw was voor Van den Berg Roses, was de noodzaak om met de nieuwe ventilator anders te luchten. De lucht boven het scherm moet namelijk koud en droog genoeg zijn om de ventilator goed zijn werk te laten doen. Van Winden: “We hebben behoorlijk geëxperimenteerd met volledig windzijdig luchten, maar bij storm heb je dan een probleem. We zijn uitgekomen op een combinatie van luw- en windzijdig luchten. Daardoor kan de overtollige warmte en het vocht goed weg.”
Inmiddels is er ook vanuit andere teelten vraag naar de ventilator. Van der Ende is bezig met de doorontwikkeling. Ferry van der Ende, project engineer bij de toeleverancier: “Op dit moment wordt een ventilator bij een potplantenteler met een dubbel scherm geïnstalleerd. Het gaat om negen stuks op 5.200 m². We hebben daarvoor een tussenstuk met een flexibele rok ontwikkeld. Zo zoeken we naar klantspecifieke oplossingen.”
In twee fasen
De andere ventilator die droge en koele lucht van boven het gesloten scherm in de kas kan brengen, is de Ventilation Jet van Hint Installatietechniek. Deze is al langer op de markt. Anders dan de Airmix doet deze dat in twee delen: met een bovenventilator die de lucht aanzuigt en een onderventilator –van diverse fabrikanten zoals Hint, Nivola en Vostermans – die de lucht verticaal verdeelt. Gaten in het scherm zijn niet nodig.
Dekker Chrysanten uit Hensbroek heeft er nu 2,5 jaar ervaring mee in proefafdelingen van 7.200 m². Erik Floris is daar verantwoordelijk voor de teelt. “Ten opzichte van de andere kas zagen we een betere bladkwaliteit onder in het gewas, een homogener kasklimaat en konden we in de zomer eerder op de gewenste temperatuur uitkomen.”
Overdruk kwijtraken
Een maand geleden rustte het chrysantenbedrijf een andere afdeling van 4.800 m² uit met de vernieuwde versie. De bovenste ventilator is onder de koker geplaatst, wat gunstiger is voor de luchtaanvoer. Zowel de boven- als onderventilator zijn in toeren geregeld, zodat die op maat te regelen zijn. “We hebben gekozen voor een proef op deze afdeling omdat we er het ondernet kunnen sturen. Er is bovendien een extra energiedoek geplaatst, dat een isolatielaag creëert en meer energie bespaart. De capaciteit van de ventilatoren is vergroot zodat de vochtafvoer door de buizen binnen het gewas deels wordt overgenomen door extra luchtbeweging binnen het gewas. Als het nodig is kunnen we een kleine schermkier boven het pad trekken om de overdruk kwijt te raken.”
Over de resultaten van dit tweede project is Floris nog voorzichtig. “Het klimaat is zeer constant in de nacht, maar dat kan ook aan het dubbele schermdoek liggen. We zetten minder buis in, maar hoeveel energie we besparen kan ik nog niet zeggen. Vooral in de voornacht is de bovenventilator nodig om te ontvochtigen, ’s nachts is alleen de onderventilator aan. Verbeterpunten zijn er ook. Zo is de afstelling tussen de boven- en onderventilator nog niet ideaal. Rookproeven lieten dat zien. Van condensatie hebben we geen last.”
Condensatie en drup
Condensatie, drup en algengroei is bij sommige bedrijven wel een probleem, zo constateert Wageningen UR bij de monitoring. Dat geldt vooral voor bedrijven die intensief gebruik maken van een dubbel scherm. Het komt voor dat vocht van het doek of kasdek druipt. “Het is de vraag waar het vocht precies vandaan komt. Of het van het kasdek komt of juist in het doek zelf condenseert. Dat onderzoeken we nu. Daarna kunnen we aan oplossingen werken”, besluit Van Weel.
Tekst: Karin van Hoogstraten, beeld: Leo Duijvestijn
