Vanaf 1 januari 2018 dienen glastuinbouwbedrijven hun restwaterstromen, volgens wettelijke voorschriften, te zuiveren. Dat heeft grote consequenties voor de bedrijven en voor het bevoegd gezag, bestaande uit waterschappen, gemeenten, omgevingsdiensten en de NVWA. Senior beleidsmedewerker en waterspecialist Martine Tieleman van gemeente Westland neemt namens de VNG deel aan het wateroverleg met de tuinbouwsector en kent het dossier als geen ander. Zij schetst wat er komen gaat.
De meeste glastelers hebben zich goed voorbereid op de snel naderende verplichting om de restwaterstromen op hun bedrijf te zuiveren alvorens deze te lozen. Een flink aantal van hen heeft al goedgekeurde installaties geïnstalleerd of in bestelling. Er zijn ook bedrijven met een beperkt volume restwater, die dit opsparen om het na enige tijd door een af te roepen mobiele installatie te laten zuiveren. Weer anderen nemen deel aan collectieve initiatieven. Daarvan zijn er nu enkele operationeel, zoals De Vlot in het Westland, waarbij 60 bedrijven zijn aangesloten. In de Bommelerwaard worden de komende jaren 92 bedrijven aangesloten op een nog aan te leggen rioleringsnet voor het glastuinbouwgebied, dat uitkomt op een grote zuiveringsinstallatie.
Verspreid over het land zijn tientallen andere kleine en grote collectieven – samen met de betrokken overheidsinstanties en waterbeheerders – druk bezig om zo snel mogelijk aan de wettelijke verplichtingen te kunnen voldoen. Vanwege de noodzaak van (complex) maatwerk en het tijdrovende vergunningentraject, hebben zuiveringscollectieven als enige de mogelijkheid om uitstel te krijgen tot uiterlijk 1 januari 2021. Bedrijven die een individueel traject volgen, moeten hun zaakjes 1 januari aanstaande op orde hebben.
Grote impact op de bedrijven
“De naderende zuiveringsplicht heeft financieel en organisatorisch grote impact op de bedrijven”, erkent waterspecialist Martine Tieleman van gemeente Westland. “Het is echter een noodzakelijke maatregel om de kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland structureel te verbeteren. Ook binnen de tuinbouwsector wordt dat door vrijwel iedereen onderkend. Het gaat immers om de ‘licence to produce’ van een voor ons land belangrijke economische pijler.”
Voor het bevoegd gezag is de impact niet minder groot. Enerzijds omdat het de zuiveringsplicht straks moet handhaven, anderzijds vanwege de maatwerkvoorschriften die nodig zijn voor collectieve zuivering. Sinds de eerste aankondiging van een zuiveringsplicht in de Tweede nota gewasbescherming (2013) en de vaststelling van het Hoofdlijnenakkoord in 2015 hebben gemeenten, waterschappen, de NVWA en omgevingsdiensten veel energie gestoken in voorlichting en overleg, zowel onder elkaar als met de tuinbouwsector.
Landelijk en regionaal
“Er is nadrukkelijk gekozen voor samenwerking, want het gaat om grote maatschappelijke en economische belangen”, zegt Tieleman. “Er wordt samengewerkt op landelijk niveau, binnen en tussen de stroomgebieden van de waterschappen en binnen concentratiegebieden met glastuinbouw. Namens de VNG neem ik daarvoor deel aan het landelijke wateroverleg met de stakeholders. LTO Glaskracht Nederland neemt daar uiteraard ook aan deel.”
De beleidsmedewerker sprak tevens verschillende malen op voorlichtingsavonden in haar eigen regio en had in 2016 een actieve rol op het Water Event bij Wageningen University & Research in Bleiswijk. Vanwege haar grondige kennis van het waterdossier en de glastuinbouw wordt zij regelmatig aangesproken door collega’s uit andere gemeenten, waar die gebundelde kennis in mindere mate aanwezig is.
Waar blijft Koninklijk Besluit?
De wet die op 1 januari moet ingaan, is pas op het laatste moment bekrachtigd door een Koninklijk Besluit (KB). Zolang dat niet in de Staatscourant is gepubliceerd, is er geen wet én geen zuiveringsplicht. Of het een gevolg was van de zeer langdurige kabinetsformatie weet Tieleman niet, maar ‘een beetje onhandig’ vindt zij het wel.
“Het uitblijven van de wet maakte het onmogelijk om een officieel maatwerkvoorschrift af te geven voor een collectief zuiveringsinitiatief”, licht zij toe. “Bovendien moet met het KB ook de Ministeriële regeling inzake het Activiteitenbesluit worden bekrachtigd en gepubliceerd. Dat is relevant voor het meetprotocol en andere praktische zaken die voor telers en handhavers van belang zijn.”
Inmiddels is het leed geleden, want op 28 november werd het KB officieel gepubliceerd. Op de website van LTO Glaskracht staan de officiële teksten van de diverse besluiten.
Handhavers staan klaar
De beleidsmedewerker laat er echter geen twijfel over bestaan dat alle instanties in de startblokken staan om de toezicht- en handhavingstaken rond de verplichte waterzuivering direct uit te voeren zodra de lichten op groen springen. Alles is voorbereid en waar nodig is gezorgd voor extra bemanning.
Tieleman: “De waterschappen gaan gebiedsgericht meten en monitoren. In het Westland gebeurt dit al en de methodiek wordt straks landelijk uitgerold. Als onderdeel van het traject krijgen alle glastuinbouwlocaties in het gebied van het Hoogheemraadschap van Delfland vóór 2021 een bezoek van waterspecialisten die het bedrijf doorlichten. Daarbij kijken zij niet alleen naar de zuiveringsinstallatie en naar het water dat uit de loospijp komt.”
Restwaterstromen reduceren
Glastuinbouwbedrijven stoten op tal van plaatsen en manieren ongewenste stoffen uit naar hun omgeving. Denk daarbij onder andere aan kleine lekkages in leidingen en opslagtanks, verontreinigd condenswater, overlopende lekbakken en de ‘first flushes’ van hemelwater. Zelfs wanneer alle bedrijven vanaf 1 januari niets meer zouden lozen via de daarvoor bestemde pijpen, komen er volgens deskundigen in sommige concentratiegebieden nog zoveel gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen in het oppervlaktewater terecht, dat de waterkwaliteit nog vele jaren buiten de normen blijft vallen.
“Een gedegen inventarisatie en analyse van de waterstromen op het bedrijf door specialisten is geen overbodige luxe”, stelt de waterspecialist derhalve vast. “Het brengt de knelpunten aan het licht en geeft telers concrete handvatten om deze op te lossen. Zo kunnen alle waterstromen en stoffen binnen de bedrijfspoorten blijven en dat maakt ze beter beheersbaar.”
Uiteindelijk levert dat veel meer op voor de waterkwaliteit dan alleen een zuiveringsstap voor de loospijp. “Ik wil graag opmerken dat veel telers zo’n inventarisatie zelf al hebben laten uitvoeren”, voegt Tieleman toe. “Het is ook een logische eerste stap om de aard en de omvang van de problematiek op het eigen bedrijf vast te stellen. Als tweede stap kun je dan kijken hoe je dat volume op een slimme manier kunt reduceren. Dat kan goedkopere zuiveringsopties mogelijk maken.”
Niet achterover leunen
In de afgelopen jaren is er op alle fronten veel werk verzet om de glastuinbouw klaar te stomen voor de zuiveringsplicht. Desondanks heeft de beleidsmedewerker de indruk dat een aantal telers nog langs de zijlijn staat. “Of dat is ingegeven door gemakzucht, door een naderende bedrijfsstaking of door andere oorzaken, doet niet echt ter zake. Het is gewoon niet verstandig”, oordeelt zij. “Wanneer bij controle blijkt dat een teler niets heeft ondernomen, zal hij weinig coulance en geduld ontmoeten. Wie nu nog in actie moet komen, heeft geen seconde te verliezen. Bij overtredingen wordt er zeker opgetreden. Het kan niet zo zijn dat een teler beter af is door achterover te leunen.”
Deze kritische kanttekening ten spijt is Tieleman blij met de tot nu toe behaalde resultaten. “Waar ik erg van onder de indruk ben, is de wijze waarop alle stakeholders hebben samengewerkt. Dat is heel goed verlopen. Ik geloof echt dat iedereen het gezamenlijke doel steeds voor ogen had. Daardoor is er over het algemeen heel voortvarend gewerkt. Dat is vooral voor de collectieve initiatieven van groot belang.”
Samenvatting
Na bekrachtiging van de Wet op de zuiveringsplicht en de Ministeriële regeling inzake het Activiteitenbesluit komt er vaart in de afgifte van maatwerkvoorschriften voor collectieve zuiveringsinitiatieven en tal van praktische zaken die voor bedrijfsleven en handhavers van belang zijn. Bedrijven die hun restwaterstromen individueel gaan zuiveren, moeten hun zaken al op 1 januari aanstaande op orde hebben. Volgens beleidsmedewerker en waterspecialist Martine Tieleman hebben alle stakeholders de afgelopen jaren goed samengewerkt.
Tekst: Jan van Staalduinen. Foto: Studio G.J. Vlekke.
