Nu de marktprijzen voor gas acht keer zo hoog zijn dan een jaar geleden, is dat een serieuze bedreiging voor de Nederlandse glastuinbouw, ook omdat niemand weet hoelang deze situatie nog zal voortduren. Dat is de mening van energie-adviseurs Joel van Staalduinen van Sterk Staaltje Advies en Pierre Grootscholten van Grootscholten Consultancy. Inmiddels heeft Glastuinbouw Nederland een crisisteam geformeerd. “Je kop in het zand steken en afwachten is geen optie.”
Hebben we nu te maken met de meest ernstige energiecrisis sinds 1973?
Van Staalduinen: Dat was voor mijn tijd.
Grootscholten: Ik loop al lang mee in het vak, en heb altijd gedacht: tussen de 4 en 40 cent is de bandbreedte waarin de gasprijs terecht kan komen. Dat het richting de euro en eroverheen zou gaan heb ik niet kunnen inschatten. Elektra zit ook dik boven de 20 cent per KWh. Tussen de 3 en 15 cent was de bandbreedte, voor mijn gevoel. Maar zoals de prijzen nu zijn: het economisch effect is gewoon megagroot.
Hoeveel telers hebben langetermijncontracten en hoeveel telers niet?
Grootscholten: Ik heb geen idee. Ik ga ervan uit dat de helft op dit moment in een redelijk veilige positie zit.
Van Staalduinen: Het scheelt of ze alles hebben vastgelegd of een deel. Of het alleen deze winter of ook de volgende is.
De prijzen waren op een dieptepunt in maart 2020. De prijs voor het eerste kwartaal van 2022 staat nu ruim boven een euro. Hebben deze stijgingen jullie verrast?
Van Staalduinen: In de loop van het jaar zag je de prijzen wel stijgen, vooral de CO2-rechten. Daardoor komt er op je gas nog een paar cent extra bij. Maar dat valt natuurlijk in het niet bij hoe de kale gasprijs zich heeft ontwikkeld. Natuurlijk hoor en lees je wel over de lage gasvoorraden, de Russen, de Noren en wat er aan pijpleidingen in onderhoud ligt. Maar dat het zo extreem zou worden had ik niet verwacht.
Grootscholten: Mee eens.
Is er een link met corona? Of is er meer aan de hand?
Van Staalduinen: Die link zie ik niet zo snel, behalve dat de economie weer snel aantrekt. Onze eigen gasproductie staat op een laag pitje en door de koude winter zijn onze gasvoorraden momenteel historisch laag. Die zijn in de zomer onvoldoende aangevuld. Ik denk dat ook het klimaatakkoord, de energietransitie en de CO2-handel een prijsopdrijvend effect hebben. Op kolen zitten momenteel hele hoge CO2-emissierechten, daardoor schakelen energiebedrijven kolen uit of ze gaan over op gas. Dat creëert dus schaarste op de gasmarkt.
Grootscholten: Er is wel meer aan de hand. Op het moment is er genoeg gas beschikbaar, maar als het een koude winter wordt raken de voorraden sneller op dan ze worden aangevuld. De angst dat dit gebeurt beheerst de markt.
Hadden telers dit kunnen zien aankomen?
Van Staalduinen: Toen de prijzen in de loop van dit jaar begonnen te stijgen zei een teler tegen mij: we houden het in de gaten, en op een gegeven moment werd het punt bereikt dat ze volgens de strategie hadden moeten gaan kopen. Maar dan zeiden ze tegen elkaar: we wachten nog even tot de prijs weer zakt. Dat is alleen niet gebeurd. Nu is die inkoopprijs zo hoog, dat als je hem nu vastlegt je zeker weet dat je veel geld kwijt bent. Dan hoop je maar dat de dagprijs op het moment dat je het echt nodig hebt lager is. Ik ben geen gashandelaar en kan niet inschatten hoeveel emotie er in die prijzen zit. Natuurlijk, de voorraden zijn laag. Als het een koude winter wordt gaat het echt pijn doen.
Gaan er komende winter al klappen vallen?
Van Staalduinen: Iedereen heeft het nu over de gasprijzen, maar de elektraprijzen zijn ook hoog. Als je met je WKK gebruik kan maken van de sparkspread kan de pijn meevallen, maar voor de rest valt het tegen tenzij je je inkoopposities voor gas en elektra op tijd hebt veiliggesteld. De prijzen van aardwarmte en biomassawarmte zullen eveneens hoger uitvallen door minder subsidie, maar de kostprijs daarvan stijgt veel minder hard dan de huidige gasprijs.
Hoe reageren telers op deze situatie?
Grootscholten: Het zijn onzekere tijden. Momenteel is er door Glastuinbouw Nederland een crisisteam geformeerd. Niemand weet hoe de energieprijs zich de komende weken en maanden gaat ontwikkelen en niemand heeft met de huidige gasprijs begroot. Dat geeft veel onrust, maar ondernemers moeten keuzes maken. Je kop in het zand steken en afwachten is geen optie.
De risico’s van deze energieprijzen zijn zo extreem dat ingrijpende scenario’s op tafel liggen. Zelfs ideeën om een deel van de kas koud te leggen spelen bij veel ondernemers. De gevolgen van ingrijpende keuzes wil je als ondernemer vooraf zo goed mogelijk inschatten, pas dan kun je onderbouwd een strategie kiezen. Daar komt veel bij kijken en het dwingt om verder te kijken dan deze winter. Door verschillende scenario’s naast elkaar te zetten geven we ondernemers inzicht in de risico’s en het effect van de opties die voorliggen. Daarbij rekenen we aan energiekosten, maar houden ook rekening met teelt, afzet, arbeid en andere zaken die voor de continuïteit van het bedrijf op langere termijn belangrijk zijn.
Als telers later gaan planten en/of belichten, of de gaskraan dicht gaan draaien en rustiger gaan telen, loop je dan niet het risico dat producties tegelijk pieken en de prijzen dus tegen gaan vallen, in plaats van mee?
Van Staalduinen: De sierteelt heeft natuurlijk te maken met de speciale bloemendagen als Valentijnsdag, Vrouwendag en Moederdag. Dat zijn momenten dat ze moeten pieken en kwaliteit en kwantiteit neer moeten zetten. Dan moet er toch energie in.
Grootscholten: Veel bedrijven zijn onderdeel van de keten waar inkoop- en afzetverplichtingen zijn aangegaan. Zij kunnen hun teeltschema niet zomaar aanpassen.
Snijbloementelers kunnen het zich niet permitteren om minder te stoken of belichten?
Grootscholten: Nee, dat is teelttechnisch gezien lastig. Neem bijvoorbeeld de gerberateelt, als je daar drie dagen het licht uit laat, heeft dat al een gigantisch effect op je productie in het voorjaar. Je haalt zo 15 tot 20 procent minder bloemen van die plant af. Die telers kunnen dat risico eigenlijk niet lopen.
Wat adviseren jullie telers voor de korte termijn?
Van Staalduinen: Niet zaaien of planten is een risico. Gewoon doorgaan, met oogkleppen op, ook. Het is lastig, het is maatwerk. Want iedereen zit anders. Veel telers gaan bewuster belichten. De sparkspread van de elektra die je kunt verkopen is op het moment nog wel gunstig. Een belichtende teler heeft dat voordeel niet, die heeft alleen maar kosten.
Grootscholten: We hebben het de hele tijd over de kale kuub en kale kilowatt-prijs. Maar je moet eigenlijk naar je all-in energiekosten kijken. Telers moeten kijken naar hun draagkracht voor energiekosten. Ik ben zelf paprikateler geweest, voor 6 tot 7 euro per m² energiekosten kun je je exploitatie draaien. Je kunt een keer 3 euro hebben of een jaar 8 euro, maar dan is het niet meteen einde bedrijfsvoering. Als je gemiddeld op 12 euro gaat zitten, ben ik bang dat je dat niet gaat overleven. Met extra schermen kun je van 30 kuub naar 25, of 22, maar daar zitten grenzen aan. Monitor je energiekosten en focus op je eigen draagkracht en neem daar je besluiten op.
Van Staalduinen: Ga nauwkeurig begroten, houd je liquiditeitsplanning goed bij, reken verschillende scenario’s uit en houd rekening met de gevolgen voor de rest van je bedrijfsvoering.
Grootscholten: Zorg dat het onderhoud aan je installaties bijgewerkt is. Een vastlopende WKK terwijl je je elektra al verkocht hebt, is een hele hoge kostenpost.
En voor de lange termijn?
Van Staalduinen: Kijk hoe je op termijn van het gas af kan of een stuk kan minderen. Er zitten elementen in de huidige prijs die nu eenmalig zijn en een stuk emotie over de schaarste die er nu is of misschien komt. Want dat weten we nog niet zeker. Plus: we hebben nog het Klimaatakkoord. De overheid gaat ons ook op andere manieren stimuleren om minder gas te gebruiken. Ik denk dat dit een wake-up call is of zou moeten zijn. Ga nu echt aan de slag met je eigen energietransitie. Maak plannen voor een fossielvrije toekomst. Investeer in energiebesparende maatregelen en in Het Nieuwe Telen.
Grootscholten: In weinig teelten kun je hogere energiekosten doorberekenen aan de klanten. Maar als de eindklant wil dat de producent dit overleeft, zou dat eigenlijk wel mogelijk moeten zijn.
Welke gevolgen verwachten jullie als dit langere tijd aanhoudt?
Grootscholten: Europa heeft ingezet op CO2-emissie beperking. De gebruiksruimte wordt steeds krapper. Met dit uitgangspunt is de verwachting dat de energiekosten op lange termijn hoger zijn dan we gemiddeld over de afgelopen jaren gewend waren. Wat er nu gebeurt is extreem, maar richting 2030 en verder wordt fossiele energie duur. Stel dat er kassen leeg blijven liggen of ondernemers omvallen, dan heeft het ook gevolgen voor bijvoorbeeld de prijzen van onroerend goed.
Van Staalduinen: De komende winter zijn bedrijven bakken geld kwijt aan energie en dat kun je dan niet investeren in de energietransitie en verduurzaming. Dat is natuurlijk gewoon zonde.
Een energie-expert in het FD opperde om de gaskraan in Groningen maar weer open te draaien, als noodmaatregel. Er staan immers nog steeds vijf putten op een ‘waakvlam’.
Van Staalduinen: De gasprijs staat enorm hoog, als je dat nu zou doen levert dat enorm veel geld op, en gebruik dat dan om de problemen door gaswinning in Groningen te compenseren.
Grootscholten: Praktisch gezien zou dat een mooie oplossing zijn.
Tekst: Mario Bentvelsen, beeld: Fotostudio G.J. Vlekke
