Hoe komen we van het (Groningse) gas af? Dat was de centrale vraag van de Glastuinbouwdag van AgroEnergy, OCAP en BlueTerra op 16 maart in De Meern. Het middagprogramma stond in het teken van CO2, ondiepe geothermie en ondergrondse energieopslag. Ook werden de resultaten van de WKK-monitor en -barometer gepresenteerd.
In 2030 is waarschijnlijk het merendeel van alle CO2 in de glastuinbouw afkomstig van externe bronnen, zei Jacob Limbeek, directeur van OCAP. OCAP levert nu aan het Westland, tuinbouwgebied Prima4a is als volgende gebied aan de beurt. “Hier willen we met de kwekers tegelijk een stap naar duurzame warmte zetten. Ook in het Aalsmeerse gebied willen we hiervoor alvast de infrastructuur uitrollen. Ook voor andere tuinbouwgebieden willen we een oplossing bieden.”
Vloeibare CO2 via mini-OCAP-net
Sinds 2,5 jaar levert OCAP vloeibare CO2 aan Agriport A7, die per vrachtwagen wordt gebracht. Nieuw is het plan om per tuinbouwgebied een mini-OCAP-net te bouwen met een lokale, centrale tank, die de vloeibare CO2 via een verdamper naar de individuele tuinders distribueert. “Gasvormige CO2 is eenvoudiger te organiseren en sturen in een kas. Het heeft ook logistieke voordelen, want vrachtwagentransport is relatief duur. De chauffeur kan nu de CO2 kwijt aan een centrale locatie in plaats van alle individuele tuinders. De volgende stap is om de afstand tot de bronnen zo kort mogelijk te houden.”
Als randvoorwaarden voor toekomstig CO2-aanbod noemde Limbeek: het moet betaalbaar, betrouwbaar en van biogene (kort-cyclische) oorsprong zijn, bijvoorbeeld van biogasinstallaties. CO2 uit rookgassen van afvalcentrales is relatief duur, maar voldoet verder aan alle randvoorwaarden. Ongeveer tweederde van de input van afvalcentrales is namelijk van biogene oorsprong.
Onderzoek naar CO2-rotonde
Het Regeerakkoord zet zwaar in op CCS (Carbon Capture and Storage), wat zowel kansen als bedreigingen biedt, zei Limbeek. CSS kan ondergrondse of onderzeese opslagruimte opleveren, maar dan moet de CO2 wel kunnen worden teruggewonnen als back-up. “Zo zou je in de winter overtollige CO2 kunnen opslaan, die je in de zomer kunt benutten.”
Ecofys onderzoekt momenteel de haalbaarheid van een CO2-rotonde met een aftakking naar zee voor tijdelijke opslag met input van afvalbedrijven. “De CO2-behoefte van de tuinbouw groeit. Je zou ook aan andere CO2-toepassingen kunnen denken, zoals CO2Mpensatiesteen. Dat is een steen die sneller kan uitharden met CO2-injecties, de CO2 wordt er permanent in gebonden. Denk ook aan CO2 voor plastics, foams voor kussen en voor biomethanol.” Deze zomer moet de studie zijn afgerond.
Ondiepe geothermie biedt kansen
Guus Willemsen van IF Technology begon met de mededeling dat zijn presentatie over single hole geothermische systemen geen happy end heeft. Het voordeel van dit systeem zou zijn dat je niet afhankelijk bent van de geologie, maar het vermogen blijkt veel te gering om de investering te laten renderen, ongeacht het systeem.
Willemsen ziet meer kansen voor ondiepe geothermie, zoals het project bij Greenbrothers in Zevenbergen. “De voordelen van ondiepe geothermie zijn dat je met goedkopere en compactere boortechnieken khttp://hortinext.nl/ondiepe-geothermie-biedt-nieuwe-kansen-verduurzaming-tuinbouw/unt werken, de doorlatendheid gemiddeld hoger is, er minder kans is op neerslagreacties en scaling in putten, de gasgehaltes lager zijn, het risico op seismische activiteit kleiner is en je goedkoper en kleinschaliger kunt werken. Een nadeel is het hogere elektraverbruik door de warmtepomp.”
De kosten van ondiepe geothermische warmte bedragen tussen 14 en 17 euro per GJ, wat vergelijkbaar is met ‘gangbare’ geothermie. En: ondiepe geothermie is op meer plaatsen geschikt dan ‘gewone’ geothermie. “Wij denken dat er tussen 250 en 500 meter ook heel veel potentieel zit, maar daar krijg je nu geen SDE voor. Je hebt dan ook niet te maken met de Mijnbouwwet, die geldt pas vanaf 500 meter.”
Ondergrondse energieopslag
Ondergrondse energieopslag was het thema van Frank Hogervorst, consultant van Fugro. Wat mag er op dit moment? “Nog niet zo heel veel… maar de volatiliteit van de aardgasprijs en de afname van de beschikbaarheid ervan zijn reden genoeg om dit concept weer uit de mottenballen te halen.” Probleem blijft de overheid, zei Hogervorst: “In sommige provincies mag je in de ondergrond meer dan 25 graden opslaan, andere doen moeilijk. Een van de weinige uitzonderingen is Koppert Cress, waar water van 40 graden wordt geïnjecteerd. Vanwege de vrij grote koelvraag is het HTO-energiesysteem verantwoord, zei Hogervorst. het systeem zou ook kunnen worden gebruikt voor het opslaan van overtollige warmte van een geothermiebron.”
Andere mogelijke opslagsystemen zijn een klimaatbuffer, een Ecovat (waarover later meer/red.), ondiepe zandlagen en een Tribon, waarbij een koude, lauwe en warme bron naast elkaar worden gebruikt in combinatie met een warmtepomp. “Een geinig concept, alleen wordt het bijna nooit toegestaan”, aldus Hogervorst.
Warmte opslaan in een Ecovat
Een Ecovat is een ondergronds vat van roestvrij staal en beton, dat geen onderhoud vraagt. De opslagtemperatuur is maar liefst 90 graden, terwijl het verlies minder dan 10% bedraagt over zes maanden. “Er zitten warmtewisselaars in de randen van een Ecovat, waardoor je een mooie gelaagdheid krijgt. Dat komt ten goede aan de efficiency”, zei Roeland Resink van Ecovat. Het vat heeft een grote opslagcapaciteit: tot 5 GWh, en kan tot 45 meter diep worden aangelegd. Dankzij het relatief kleine oppervlak is het uitstralingsverlies zeer laag. “Andere voordelen zijn: je hebt een hoge laad- en ontlaadsnelheid, je kunt snel reageren op prikkels van de elektriciteitsmarkt, er is geen risico voor het milieu, het is volledig ondergronds en zeer prijs competitief.” Op dit moment wordt in Arnhem een Ecovat van 18.000 m3 aangelegd. Resink denkt dat windenergie en Ecovat elkaar goed kunnen aanvullen: “Windenergie is vooral in de winter voorhanden, het is een logische bron voor verwarming. Bovendien daalt windenergie enorm in prijs. Het Ecovat slaat de energie op als deze goedkoop is en/of CO2-neutraal. Het maakt windenergie betrouwbaar.”
CO2 afvangen uit buitenlucht
Rowald Goedheer van TNO ging in op het afvangen van CO2 uit de buitenlucht. CO2 afvangen is eigenlijk heel erg simpel, zei Goedheer. “In 1930 deden we het al. Het is gewoon een wasproces. Het kost alleen veel geld, 40 tot 60 euro per ton CO2. Het voor kassen afvangen van CO2 uit de rookgassen van een WKK kost zelfs nog meer.” Climeworks in Zwitserland heeft in 2017 een installatie gebouwd om CO2 weg te vangen uit lucht met een vaste stof.
Nieuw is het Air Capture Concept, waarbij lucht van kamertemperatuur met 400 ppm CO2 langs een drager met een vaste stof wordt geleid. “Het absorptiemateriaal dat wij gebruiken is monoliet, vergelijkbaar met een katalysator, het kost bijna niks. Dat hebben wij geïmpregneerd met amines, waardoor je een veel hogere beladingsgraad kunt krijgen. We zijn nu de absorptiekolom aan het uitwerken, theoretisch gaat alles goed. De geabsorbeerde CO2 kan met lucht van 70 graden weer van de drager worden los gemaakt. Zo kun je die lucht met CO2 verrijken, bijvoorbeeld tot 1.000 ppm. Voor kassen is dat voldoende. Wij willen bij TNO een CO2 afvang- en doseersysteem demonstreren dat werkt voor 40 euro per ton. Aan het eind van het jaar weten we of het werkt en of het haalbaar is.”
WKK-monitor en -barometer
Stijn Schlatmann van BlueTerra presenteerde tot slot de resultaten van de WKK-monitor en -barometer. Vorig jaar werd voor 23 MWe aan WKK-vermogen nieuw geïnstalleerd in de Nederlandse tuinbouw. Voor het komende jaar wordt meer verwacht. Naar schatting is 80 tot 85 MWh aan WKK-vermogen weggehaald, waardoor er nu 2.600 MWe aan WKK-vermogen staat opgesteld. “Dit past in de trend van afgelopen vijf jaar. Een verklaring hiervoor is de opmars van andere warmtebronnen, zoals geothermie.”
De verwachting voor de rentabiliteit van WKK blijft tot 2021 redelijk gunstig dankzij het uitfaseren van steenkool, bruinkool (in Duitsland) en kernenergie. Dat drijft de prijs in Nederland op. “Zonne-energie wordt sterker de komende jaren en gaat de dagprijzen drukken, met name op het midden van de dag, wat lastig wordt als je CO2 wilt opwekken met WKK. Na 2021 ontstaat er meer onzekerheid, vooral in het beleid ten aanzien van G-gas en het energie- en fiscaal beleid”, aldus Schlatmann. Een uitgebreid rapport is binnenkort beschikbaar op de website van Kas als Energiebron.
Dit is deel 2 van de reportage over de Glastuinbouwdag. Lees ook deel 1. Of download de presentaties van de website van BlueTerra.
Tekst en beeld: Mario Bentvelsen
