De druk op de Europese gasmarkt neemt toe nu Rusland heeft besloten de gaslevering aan GasTerra te stoppen. Het betreft een derde van al het gas dat Rusland aan Nederland levert. Eerder staakte Rusland al de gaslevering aan Polen, Bulgarije en Finland. Na het bekend maken van dit nieuws steeg de gasprijs slechts licht, maar verdere escalatie ligt op de loer. Alexander Formsma van Glastuinbouw Nederland noemt de ontwikkelingen op de Europese gasmarkt zorgelijk. “Het gaat nog meer pijn doen, zeker voor bedrijven.”
Gazprom levert minder Russisch gas aan Nederland, met ingang van woensdag 31 mei. Andere landen als Bulgarije, Polen en Finland krijgen al helemaal geen Russisch gas meer. Hoe erg is dat?
Dit betreft alleen de deal met GasTerra van 2 miljard kuub Russisch gas. Wij gebruiken jaarlijks 5 tot 6 miljard kuub aardgas uit Rusland, wat betekent dat er nog andere partijen zijn die Russisch gas importeren. Ik begrijp wel dat GasTerra hierop heeft geanticipeerd door op de Europese gasmarkt TTF gas in te kopen.
Ik begreep dat GasTerra, met als aandeelhouders de Nederlandse staat (50%),
Shell (25%) en ExxonMobil (25%), geen Roebelrekening wilde openen bij Gazprom?
Klopt, de betalingseisen van Gazprom hebben ze geweigerd, waarop Gazprom heeft gezegd: nou ja, dan zoek je het maar uit.
Welke gevolgen kan dit hebben voor de gasprijs of leverzekerheid, wat is hiervan de impact?
Het is in ieder geval geen acuut probleem. In de zomer wordt er sowieso minder verbruikt. Als die andere miljarden er ook aan gaan, dan wordt het wel een spannend verhaal. Het is wel een extra onzekerheid voor komende winter. Het zal echt wel iets doen met de prijseffecten. Maar op dit moment heeft het geen acute gevolgen, zeker niet voor individuele glastuinbouwbedrijven.
De overheid stelt dit jaar als eis dat voor de winter de gasvoorraden voor 80% gevuld moeten zijn. Kan dat extra prijsdruk veroorzaken voor industrieel en tuinbouwgas?
De gasprijs zat deze week rond de 90 cent en is gelukkig niet extreem gestegen. Daar waren we wel bang voor. Dat betekent dat het sentiment op de gasmarkt ook wel meevalt. Later is de gasprijs zelfs weer wat gezakt.
Er wordt door minister Jetten druk gezocht naar alternatieve bronnen, zoals LNG.
Ja, dat kwam al in grote mate naar Nederland, dat moet alleen nog meer worden. Maar het heeft zeker een andere bodemprijs dan Russisch gas, ook ten opzichte van Groningen. Je moet het natuurlijk eerst maken, er zit productie aan vast, en je moet het verschepen. LNG is leuk voor de volumes, maar voor de gasprijs en onze welvaart zorgt het ook voor nieuwe standaarden. Het is ook nog eens vele malen vervuilender.
Want het wordt in de VS uit schaliegas gewonnen?
Ja, en je moet het verschepen, dat is nog niet op basis van waterstof. Maar daar hoor je niemand over. Als we van het Russisch gas afstappen worden we afhankelijk van Amerikaans gas, en zijn we nog steeds van één partij afhankelijk. Het is ook duurder en vervuilender. Qatar is ook nog een optie, maar kent weer bezwaren als het gaat om mensenrechten.
Qua duurzaamheid schieten we er dus per saldo niet veel mee op?
Nee, qua duurzaamheid is het alleen maar een slechte ontwikkeling, er wordt nu waarschijnlijk ook minder gas gebruikt in Nederland dan steenkool, maar dat is weer een hele andere markt. De energietransitie heeft echt wel te lijden hieronder. De emissie van die schaliegaswinning en van die schepen telt waarschijnlijk niet in Nederland mee voor de klimaatdoelstellingen. Op papier maakt het niet uit, maar voor de energietransitie wereldwijd wel. Hierdoor wordt iedereen gestimuleerd zijn eigen straatje schoon te vegen en niet verder te kijken dan dat.
Aan wat voor basisprijs moeten we gaan denken?
Waarschijnlijk wordt de gasprijs ongeveer twee keer zo hoog als we altijd gekend hebben. Denk aan 40 tot 60 cent, hoe hoog precies weet ik niet. Het worden in ieder geval prijzen die we nooit gekend hebben, die een nieuwe balans zullen veroorzaken in de glastuinbouw en industrie.
Een onwenselijke ontwikkeling dus, maar beter dan het opnieuw openzetten van de gaskraan in Groningen, waar nog miljarden kuubs gas onder de grond zitten?
Gronings gas is, los van de risico’s en afwikkeling van de aardbevingsschade, wel de meest duurzame gassoort in Nederland. En de goedkoopste. Lokaal geproduceerd. Maar ze hebben het daar dusdanig verpest dat daar bijna niet over gepraat wordt. Gisteren is er zelfs vanuit de provincie Groningen en meerdere provincies een brief aan staatssecretaris Vijlbrief gestuurd om te vragen om helemaal te stoppen met Gronings gas.
Het ligt politiek te gevoelig?
Ja, maar gezien de huidige ontwikkelingen, en het geld dat je zou kunnen gebruiken om de mensen daar op een terechte en juiste wijze te compenseren, mag daar wat mij betreft wel iets serieuzer naar gekeken worden. Met een gasprijs van een euro heb je een hele hoop geld, daar kun je ruimhartig mee compenseren. Maar praten over Gronings gas is op dit moment nog een taboe.
Zijn er nog andere oplossingen?
Besparen is natuurlijk een goede optie, waar we als glastuinbouw al lang aan werken via programma’s als Kas als Energiebron. Wat uiteraard wel een versnelling krijgt op dit moment. Maar de energietransitie zelf, het overstappen op duurzame warmtebronnen, dat blijkt nu gewoon ook in gevaar te zijn. Die gasprijzen blijven je achtervolgen daar.
Duurzame projecten en investeringen komen in gevaar omdat er volgend jaar geen SDE-subsidies worden uitgekeerd bij deze gasprijzen?
Het probleem is dat duurzame warmte in Nederland, ik denk in de hele wereld, niet zijn eigen prijs heeft. Duurzame warmte is gelieerd en gebaseerd op de oude referentie, namelijk de gasprijs of in ieder geval op fossiele brandstoffen.
Ik denk dat duurzame warmte in de energietransitie zijn eigen prijs moet gaan ontwikkelen, om los te komen van die oude fossiele wereld. Zolang dat gekoppeld is, de SDE-subsidie in Nederland is daar een heel concreet voorbeeld van, zal het altijd achtervolgd worden door die gasprijzen. Het systeem is op zich logisch, want: je krijgt subsidie omdat iets te duur is. Je krijgt subsidie over de onrendabele top van een investering. Maar voor de glastuinbouw en duurzame warmte is de SDE-subsidie gebaseerd op de pure gasprijs. Alleen: de gasprijs is voor een ondernemer met een WKK niet zijn warmteprijs. Dat is niet de referentie van een glastuinbouwbedrijf. Dat is de inkoop van het gas minus de verkoop van elektriciteit, dus de sparkspread. Wij pleiten er daarom al jaren voor om die subsidie niet te baseren op de pure gasprijs, maar op de sparkspread. Dat zie je ook afgelopen winter: de gasprijs kan drie euro worden, maar de stroomprijs stijgt dan mee. De sparkspread is dus redelijk stabiel. Het was nooit zo erg toen de gasprijs nog laag was, maar nu loopt het met de huidige systematiek volledig uit de hand.
Ongeveer 40% van de achterban komt in de liquiditeitsproblemen als het beleid ongewijzigd blijft. Geldt dat percentage wat jou betreft nog steeds?
Ja, als het vaste gascontract afloopt komt een groot percentage van de ondernemers redelijk snel in de liquiditeitsproblemen. Al verschilt de situatie per bedrijf enorm. Het is niet precies te zeggen hoeveel procent dat in de praktijk zal zijn, omdat de situatie voor elk bedrijf verschillend is.
Maar dat percentage laat wel zien dat het menens is?
Precies. Als er een borgstellingskrediet van de overheid loskomt – dat is de enige oplossing waar we nu hard aan werken – is dat echter geen oplossing voor de crisis. Het blijft immers een krediet, maar het kan wel de pijn verzachten voor bedrijven die voor deze crisis in de kern gezond waren. Het zou hun kans op overleven kunnen vergroten.
De geopolitieke ontwikkelingen bieden vooralsnog weinig hoop op een snelle uitweg uit deze crisis. Hoe kijken jullie daar tegenaan?
Het zijn te veel en te grote machten, waar te weinig mensen invloed op hebben, en waarvan uiteindelijk iedereen de dupe is. Ik zou hen wel toe willen roepen: kijk nou meer naar de kern van het probleem. Sommige mensen hebben het echt zwaar hierdoor, dit beleid kost miljarden en is echt dweilen met de kraan open. Wat is nou de kern van deze energieprijsstijging en van deze inflatie: dat is eigenlijk in Europa de gasmarkt. Probeer dáár tot een oplossing te komen.
Is het probleem niet een direct gevolg van de EU-sancties? En van de spelletjes die Poetin met de gasmarkt speelt?
Dat denk ik wel ja. Het gaat heel veel pijn doen, nog meer dan vandaag de dag. Zeker voor het bedrijfsleven. We zijn echt een speelbal geworden van het geopolitieke spel.
Welke gasprijs heeft de glastuinbouw nodig om deze crisis te kunnen overleven?
Ik denk dat het een illusie is om te denken dat het ooit terug zal gaan naar een cent of 20. Tussen de 30 en 40 cent is heel goed mogelijk, even uit de losse pols, zonder berekeningen. Maar ik denk niet dat we het op termijn gaan redden met een gasprijs van 80 cent. Dan praat je echt over hele radicale veranderingen.
Tekst: Mario Bentvelsen
