Afgezien van een kletsnat voorjaar verliep de bouw van de nieuwe chrysantenkas van J&A Flowers in De Lier op rolletjes. In de hypermoderne kas van ondernemers Remco van Ruyven en Erwin van Luijk zijn voor het eerst luchtbehandelingskasten (LBK’s) en insectengaas geplaatst. De kas is zelfs voorbereid op fossielvrij telen. “We kunnen alles elektrificeren, maar doen het nu nog niet. Er moet echt wel wat aan de stroomprijs gebeuren wil dat interessant zijn.”
De nieuwe kas van 3,6 ha aan de Scheeweg is gebouwd tegen een bestaande kas van 3,3 ha. De eigenaren willen volgend jaar nog eens 3,1 ha bijbouwen op dezelfde locatie, waardoor een vierkant blok van 10 ha voor de teelt van pluischrysanten kan worden gerealiseerd. De nieuwe schuur annex verwerkings-, kantoor- en kantineruimte is daar al op voorbereid. Daarnaast bezitten de ondernemers Remco van Ruyven en Erwin van Luijk een locatie in Maasdijk van ongeveer 2,8 ha. Het bedrijf is lid van coöperatie Vannova, een collectief van acht chrysantentelers waarin santini’s, tros- en pluischrysanten worden geproduceerd.
Knoop doorgehakt
Redenen voor de schaalvergroting zijn de toenemende vraag en versterking van de marktpositie, efficiëntie en inkoopkracht. De chrysantenprijzen zijn de afgelopen jaren goed geweest, al waren de ondernemers in 2022 nog in mineur als gevolg van extreme gasprijzen, een ingestorte Oost-Europese markt en lage productprijzen. De grond voor de uitbreiding was toen al in hun bezit − overgenomen van twee paprikatelers − maar het oorspronkelijke plan om in dat jaar te gaan bouwen werd in de ijskast gezet.
Van Ruyven: “De materiaalprijzen gingen door het dak: staal, aluminium, glas, alles werd veel duurder en was soms ook heel moeilijk leverbaar. We konden het bedrijf van de buurmannen, het waren twee broers zonder opvolgers, overnemen. Na de sloop van de oude kassen en schuren hebben we de kavel opgehoogd met zand, dat zand erin gespit − wij zitten op zware klei − en daarna gras ingezaaid. In 2023 hebben we de knoop doorgehakt om te gaan bouwen.”
Extreem nat voorjaar
AAB zorgde in 2023 voor de vergunningen. Het bestek van de kas werd samen geschreven. Verder hielp het bureau met de bouwbegeleiding. In diezelfde zomer werd de fundering gezet, in februari 2024 ging de bouw echt van start. Daarna volgde een extreem nat voorjaar, wat de planning uitdagend maakte.
Van Luijk: “Tijdens het beglazen waren er constant twee graafmachines bezig om de bagger per kap opzij te zetten, zodat het rupsplateau en de tractoren die het glas aanvoerden er enigszins normaal doorheen konden. Als we een kap hadden gedaan werd die bagger weer teruggeschoven en gingen we zo verder. Toen de kas eenmaal dicht lag begon de zon te schijnen en droogde het gelukkig wel hard.” De eerste planten gingen in week 29 al de grond in, mede dankzij de goede samenwerking met alle betrokken installateurs.
Insectengaas en LBK’s
De ondernemers kozen voor Kubo, die een Venlokas met een tralie van 9,60 meter neerzette, met enkel helder (Chinees) glas. Van Ruyven: “De kas is 6 meter hoog, wat misschien wat hoger is dan er regulier gebouwd wordt in chrysantenland, omdat we wilden aansluiten met de bestaande kas. Wat het kasdek betreft: we hebben ook gekeken naar low-e glas en diffuus glas. Er zit best een behoorlijke meerprijs aan, en dat vonden wij het niet waard. We kozen wel voor LBK’s en insectengaas. We verwachten door het gaas in de luchtramen langer in het seizoen biologisch te kunnen bestrijden en hopelijk het hele seizoen. Dat is wel het doel.”
Grotere luchtramen zijn nog wel overwogen, maar toch niet gekozen. “We hebben daar veel over gesproken en goed aan gerekend, maar uiteindelijk voor dezelfde luchtramen gekozen als in de bestaande kas. Ook vanwege de ervaringen die collega telers al hadden opgedaan met dezelfde maat luchtramen, in combinatie met LBK’s en harmonicagaas. We hebben er wel als extra een nevelinstallatie in laten zetten in plaats van deksproeiers, die we bij de bestaande kas al hadden. Nevel is wel wat duurder qua investering, maar je kunt naast koelen ook de RV beter op peil houden. Je hebt ook minder water nodig.”
Voorbereid op elektrificeren
De LBK’s zijn voorbereid op actieve koeling en warmteterugwinning. Daar is ruimte voor ingebouwd en er ligt al een leiding voor in de grond. Van Ruyven: “We kunnen in deze kas in principe fossielvrij telen. Dat zijn ze nu bij het project ‘De Perfecte Chrysant’ bij Delphy in Bleiswijk aan het testen: dus verwarmen, koelen en ontvochtigen met elektriciteit. Bij het koelen en ontvochtigen komt natuurlijk warmte vrij. Die kun je opslaan en met een warmtepomp verder opwarmen en later weer gebruiken.”
Van Luijk vult aan: “Maar er moet echt wel wat aan de stroomprijs gebeuren wil dat interessant zijn. Zelfs als de stroom gratis zou zijn wordt het nog een hele uitdaging met alle transportkosten, belastingen en netcongestie, ook in het Westland. Daarom hebben we voorlopig een extra WKK bijgeplaatst. Als de WKK in de toekomst te duur wordt om te laten draaien zullen we gaan kijken naar een warmtepomp. Die hebben we nu nog niet, maar de voorbereidingen daarvoor zijn al wel getroffen. We kunnen dus elektrificeren, maar doen het nu, bewust, nog niet.”
Stuurbaar en dimbaar LED
LED-belichting is al langer standaard bij J&A Flowers. “Ons lichtspectrum is 90 procent rood, 5 procent blauw en 5 procent groen licht, bij een maximaal lichtniveau van 215 mmol. We hebben ook stuurbaar wit-groen en verrood erin zitten. Dat werkt voor ons het beste. De hele winter hebben we daarmee gedraaid. Als er genoeg buitenlicht is schakelen we het blauw en wit het eerst uit. Zo gaan we het meest efficiënt met onze energie om.”
Inmiddels wordt ook gekeken om het lichtniveau per teeltfase aan te passen. “In de bewortelingsfase proberen we het wat rustiger aan te doen, de rest is gewoon volle bak belichten. Verrood gebruiken we echt als end-of-day belichting, voor de strekking. Alle belichting is verder gekoppeld aan de energiebox, dus als de stroomprijs wat hoger wordt dimt die automatisch terug. In de winter gaan we nooit verder terug dan 50 procent. In de andere maanden kun je wat verder teruggaan. Verder kijken we ook naar lichtintegratie.”
Arbeids- en energiebesparing
Het dubbele scherm van Svensson bespaart energie, al kan het energiescherm (LS 1547) ook als diffuserend schermdoek worden ingezet. Van Ruyven: “Onze schermen bewegen dwars tegen elkaar in, waarmee we in de zomer direct zonlicht kunnen wegschermen. Het is ook lekkerder werken voor onze medewerkers.”
De teelt van pluischrysanten is arbeidsintensief, omdat elke bloem handmatig geplozen en genet moet worden. Een dubbele oogstband, twee transportbanden onder het pad, een plantrobot, een volautomatische spuitrobot en een automatisch verstrooier voor het uitzetten van biologische bestrijders zorgen voor arbeidsbesparing.
Tekst en beeld: Mario Bentvelsen
Remco van Ruyven (links) en Erwin van Luijk: “De nieuwbouw is voorbereid op een fossielvrije teelt. We kunnen alles elektrificeren, maar doen het nu, bewust, nog niet.”
