De buurbedrijven Kwekerij Antonia en Topline Gerbera in Tuil werken samen op energiegebied. Beide hebben gekozen voor investeringen in apparatuur om Het Nieuwe Telen te realiseren: luchtbehandelingskasten met slurven op het ene bedrijf, verticale ventilatie op het andere.

Topline Gerbera (Jan, Willy en Rino Mans) is vorig jaar neergestreken aan de rand van het tuinbouwgebied van het Gelderse Tuil, omdat ze in het extensiveringsgebied van Hedel op doodlopend spoor waren beland. Pal daarnaast zit Kwekerij Antonia (Frans en Andrea Mans), die hun familie zeven jaar geleden om dezelfde reden was voorgegaan. Dit bedrijf zat klem in Zuilichem.
Het feit dat Jan en Frans broers zijn, heeft het ongetwijfeld gemakkelijker gemaakt om meteen bij de eerste verhuizingsplannen over samenwerking te gaan praten, op energiegebied en bij de afzet. “Wij hadden een vrij grote WKK en zij stonden voor de keuze om een nieuwe te kopen, of de oude – met een kleinere capaciteit – uit Hedel mee te nemen”, vertelt Frans Mans. “Omdat twee jaar geleden al duidelijk was dat het gasverbruik op termijn moet minderen, moest je wel serieus nadenken of je wel in een gasgestookte machine met minimaal tien jaar afschrijvingstermijn zou investeren.”

Toekomstgericht

Er is besloten om de warmte-, elektra- en CO2-voorziening van beide bedrijven te koppelen en die in te vullen met de bestaande WKK’s, aangevuld met ketels voor werkelijk koude periodes. De WKK-capaciteit is krap aan en dat is een bewuste keuze. “Als je een grote capaciteit hebt, houd je altijd warmte over, terwijl het juist onze bedoeling is om op de warmte te besparen”, geeft hij aan.
Resultaat van de keuze is dat ze een klein deel stroom in moeten kopen en soms gebruik maken van zuivere CO2. In de zomer draait de kleinste WKK voor de CO2. Afgelopen winter was de elektriciteit weer prijzig en zou een groot WKK-vermogen juist geld hebben opgeleverd, maar spijt van hun keuze hebben ze niet. Het oog is op de toekomst gericht.

Meer gelijkheid

De nieuwbouw in Tuil (3,5 ha) maakte het voor Topline Gerbera mogelijk om elke willekeurige kasinrichting te kiezen. “We hebben daar lang over nagedacht en uiteindelijk gekozen voor een systeem van K&M Installaties met luchtbehandelingskasten in de gevels en slurven onder de goten”, vertelt Rino Mans.
Het grootste deel van de dag zorgt het systeem alleen voor recirculatie. Het haalt warme kaslucht boven aan de gevel weg en stuurt die door de slurven onder het gewas. Daardoor is de temperatuur- en vochtverdeling in de kas beter. “Het systeem zorgt voor overdruk in de kas en ook dat geeft meer gelijkheid. En omdat je de warme lucht van bovenuit de kas haalt, kun je de buisrailverwarming lager instellen en sneller afbouwen”, vertelt Rino Mans.

Deels als verwarming

Dat gelijkmatige kasklimaat ziet hij als belangrijkste reden om een vorm van Het Nieuwe Telen op te pakken. “We hebben hier drie schermen: energie, verduistering en zonnedoek. We kunnen door het luchtbehandelingssysteem langer schermen en de ramen langer dicht houden”, zegt hij. Ervaring in de zomer is er overigens nog niet; het bedrijf draait pas sinds augustus.
De luchtbehandelingskasten kunnen ook droge buitenlucht aanzuigen. Die wordt via een warmtewisselaar op de goede temperatuur gebracht; de uittredende kaslucht draagt zijn warmte via een lucht-lucht systeem over. “Maar je kunt de lucht ook uit de cv verwarmen. Dat gebeurt in een verwarmingsblok met retourwater uit de buisrail”, vertelt installateur Aad Lamers. Zo functioneert het luchtbehandelingssysteem dus deels als verwarming en dat bespaart op de inzet van de buisrail.
“Nu sturen we het systeem met de Priva-klimaatcomputer op vochtdeficit”, vertelt Rino Mans, “maar we willen op absoluut vocht gaan sturen. Vooral als het koud is, breng je dan minder lucht in en dat bespaart energie.”

Kleine klimaatverschillen

Oom en buurman Frans Mans stond zeven jaar geleden, toen hij verhuisde en een bestaand rozenbedrijf overnam, ook voor de keuze hoe hij de klimaatbeheersing zou invullen. “We hebben geen groeibuizen aangeschaft, wat toen wel gebruikelijk was in de gerberateelt, maar kozen voor verticale ventilatie met de Nivolator”, vertelt hij. Die trekt lucht omhoog en werpt hem in een kegelvorm weer naar beneden waardoor menging ontstaat.
Metingen wezen echter uit dat de temperatuur- en vochtwaardes toch nog niet altijd optimaal waren. Daarop is het systeem doorontwikkeld tot de Nivolution van Nivola: een stelsel met twee soorten ventilatoren. De ene haalt lucht van boven het dichte scherm naar beneden en verspreidt die via een uitstroomplaat horizontaal. De Nivolatoren die 5 à 7 meter verderop hangen, pikken die koude, droge luchtstroom op en mengen hem met warme lucht. Metingen van onderzoeker Peter van Weel hebben uitgewezen dat de klimaatverschillen hooguit 1 à 2ºC bedragen en dat de droge lucht actief in het gewas wordt gebracht. Tot nu toe is deze kwekerij de enige in Nederland met dit systeem. In Canada zijn er al meer verkocht.

Etmaaltemperatuur

Mans heeft één afdeling met dit systeem en eentje zonder en kan dus een vergelijking maken. “In de afdeling met de verticale ventilatoren is het ’s winters gemakkelijker het scherm 100% dicht te houden en toch de verdamping te sturen. In de andere afdeling proberen we vochtproblemen te voorkomen met een kier. Maar dan krijg je temperatuur- en vochtverschillen en je raakt veel warmte kwijt”, zegt hij. De bedoeling is om op den duur het systeem over de hele tuin uit te breiden.
Ook ’s zomers zijn er voordelen: “Tijdens het verduisteren beschik je met dit systeem over een grote koelcapaciteit. Je haalt de droge lucht van boven het scherm naar beneden en dat heeft tot gevolg dat de plant beter koelt. Je ziet daadwerkelijk verschillen in ruimtetemperatuur tussen de afdelingen: die met de Nivolution ligt 2 tot 4ºC lager. In de zomer wordt de etmaaltemperatuur vaak te hoog. Daardoor is de uitgroeiduur te kort, wat resulteert in korte stelen en kleine bloemen. Alles wat je kunt doen om de etmaaltemperatuur omlaag te brengen, werkt dan positief uit”, zegt hij.

Kier in het scherm

Er zitten wel grenzen aan de mogelijkheden, geeft hij aan. Met name in de herfst bij warme nachten en een hoge luchtvochtigheid. “Als het ’s nachts buiten 12ºC is en binnen wil je 14ºC realiseren bij gesloten scherm, terwijl de grond nog warmte nalevert, lukt dat niet met de ventilatoren. Dan is een kier in het scherm trekken toch goedkoper en gemakkelijker. De luchtuitwisseling is dan vele malen groter.”
Onder zulke omstandigheden is het ook met het slurvensysteem lastig om het klimaat goed te krijgen, geeft Rino Mans aan. Dan resteert toch een kier in het scherm trekken en de klimaatongelijkheid voor lief nemen.

Tekst: Tijs Kierkels, beeld: Wilma Slegers