Telen onder LED in de tomatenteelt leidt tot flinke discussies, zegt teeltadviseur Willem Valstar. Onlangs is vanuit Glastuinbouw Nederland een leergroep opgestart met 30 tot 40 tomatentelers die goed wordt bezocht. Populaire thema’s zijn generatieve groei, watergift, schermstrategie, ontvochtiging, verrood en de activiteit van hommels. “Trek alsjeblieft ’s ochtends tussen 9 en 12 het energiedoek open. Accepteer wat meer kou, laat die hommels vliegen.”
In de belichte tomatenteelt zijn de planten inmiddels volwassen en wordt er weer volop geoogst. Lage buitentemperaturen, wind en neerslag maken het soms moeilijk om de gewenste etmaaltemperatuur te halen. “Onder de 10 graden moet er soms flink de buis in, dan praat je over buistemperaturen van 70 graden. Dan moet je er gewoon voor kiezen om overdag het energiescherm dicht te trekken. Dat kost wat licht, maar meestal is er dan toch weinig buitenlicht. Dan houd je tussen 13 en 16 uur een kier aan van 10 cm, daar kan het vocht doorheen. Dat condenseert dan tegen het dek of je gaat zelfs wat luchten daarboven. Helemaal dicht trekken kan niet, want dan wordt het veel te vochtig. Tenzij je ontvochtiging hebt natuurlijk. Maar dat hebben 9 van de 10 tomatentelers nog niet.”
Generatief telen
Generatief telen onder full LED is een uitdaging, zoals Valstar in zijn vorige teelttip constateerde. Zo’n 70 tot 80% van de aangeplante rassen is virusresistent, en het ene ras is wat groeizamer dan het andere.
“Over het algemeen is het goed te doen, maar onder full LED heb je ietsje meer groei. Dan moet je wel je best doen om het generatief te houden. Dan is het scherm eigenlijk het belangrijkste middel midden op de dag. Ik zie proeven met verrood. Ik kan nog niet zeggen dat dat nou veel generatievere groei oplevert. In het verleden is dat wel opgemerkt. Vaak zie je het terug in een komkommerspectrum en enkele telers hebben het in tomaat. Dat is dan ook schakelbaar. Maar die generativiteit zal toch grotendeels van klimaat en watergift moeten komen.”
Vochtbalans behouden
Sommige telers maken gebruik van LBK’s met slurven bovenin de kas. Voor de nacht is hun capaciteit vaak voldoende, als beide schermen dicht liggen, maar overdag niet, zegt Valstar. “Tot nu toe zie je steeds: we gaan luchten om te ontvochtigen. Als je de droge lucht onderin uitblaast blijft die onderin hangen. De wens is om bovenin de kas droge lucht te brengen. En wat de capaciteit van LBK’s betreft: volgens mij zit die rond de 7 kuub per m² per uur. Dat is een ventilatievoud van 1. Dan ga je kijken naar het verschil in absolute vochtigheid tussen buitenlucht en kaslucht. Buiten zit die rond de 6, in de kaslucht op 18 gram per kuub. Dus met elke kuub uitwisseling zit er 12 gram vocht bij. Per uur doe je 7 kuub per m². Dan is het 80 tot 90 gram vocht dat je uitwisselt, maximaal.”
De adviseur: “Met LED-licht kun je 100 J per m² geven, per uur heb je dan een opname van zeker 150 gram vocht per m². Als je dan 80 tot 90 gram kunt ontvochtigen met je installatie, moet je de helft alsnog via kieren en luchten kwijt zien te raken. Veel telers hebben nu een keer in de vijf tralies een slang hangen. Voor de nacht is dat meestal afdoende, maar overdag niet.”
Oedeem terug van weggeweest
Er zijn telers die zeggen dat je met LBK’s een gelijkmatiger klimaat krijgt en daardoor vochtiger kunt telen? “Dat is zeker waar, maar het werkt alleen als het doek helemaal dicht zit. Als je een kier gaat trekken gaat het over dat principe. Je hebt in de belichte tomaten gewoon teveel vochtproductie om te kunnen zeggen: ik houd mijn doek helemaal dicht overdag en doe het met mijn ontvochtigingsinstallatie en teel iets vochtiger. Dat gaat gewoon niet werken. Dan zit je hele kas vol met vocht. We zien nu al dat we moeite hebben om een vochtdeficit te halen van 3 tot 4 gram. Dat is al aan de vochtige kant. Door het vochtiger klimaat zie je oedeem terugkomen bij telers die de hele dag schermen. Niet alleen bladoedeem, ik heb zelfs trosoedeem gezien. Je teelt gewoon wat vochtiger onder full LED en dan ben je voor zulk soort dingen wat gevoeliger.”
De standaard in de belichte tomatenteelt is nu zo’n beetje 300 µmol/m².s. Dan bied je zoveel licht aan dat je naar hogere etmalen moet gaan. “Normaal is de etmaaltemperatuur 19 graden, nu kun je naar 20-21 graden. Dat biedt natuurlijk mogelijkheden, door warmer te telen is je vochtbeheersing wat beter.”
Ontvochtigingsystemen
Welk ontvochtigingssysteem ziet hij in de tomatenteelt opkomen? “Ontvochtigen met slurven boven in de kas en droge buitenlucht aanzuigen. DryGair is nog niet echt breed geaccepteerd. Daar zitten nog wat haken en ogen aan. Bij Airmix zie ik teveel ongelijk klimaat. Van de VentilationJets (ClimaFlow) zie ik weinig groeiresultaten. Verticaal ventileren helpt wel iets, dan heb ik het puur over luchtbeweging. Daar kun je iets mee winnen, laten we zeggen dat je 0,5 tot 1 gram vochtiger kan telen, maar dan houdt het op. Het helpt tegen verticale temperatuurverschillen, maar veel kassen hebben een horizontaal temperatuurprobleem. Dat ga je niet met verticaal ventileren oplossen, absoluut niet.”
Bestuiving of kasklimaat
Hier en daar wordt gedacht dat hommels bij voldoende wit licht ook ’s nachts kunnen vliegen, zegt Valstar. “Maar hommels zijn hoofdzakelijk gevoelig voor UV-licht. Ik houd als stelregel aan dat hommels overdag moeten vliegen voor een goede navigatie. Dan zie je dat het ook met heldere energiedoeken lastig kan zijn in de donkerste weken van het jaar. Want die houden natuurlijk ook UV tegen. Er komt wel straling, maar nauwelijks UV doorheen. Mijn advies is dan als het buiten wat moeilijker wordt: trek alsjeblieft ’s ochtends tussen 9 en 12 het energiedoek open. Accepteer wat meer kou, laat die hommels vliegen. Sluit die hommels op tijd weer op, dan kan daarna het energiedoek weer dicht. Zeker boven de nul graden zeg ik: trek het doek maar open en accepteer een wat lagere kastemperatuur. Gaat het buiten vriezen dan zal het doek dicht moeten blijven en moeten we die hommels maar ophokken. Er zal dan handmatig bestoven moeten worden.”
Tekst: Mario Bentvelsen
