Bij Kwekerij S. Schouten in Wervershoof draait sinds een jaar een nieuw ontvochtigingsapparaat met luchtkanalen en slurven waarmee in de winter een constant klimaat is te realiseren. Wessel van Paassen bedacht samen met collega Sjors Wagenaar het systeem dat niet alleen kaslucht actief kan ontvochtigen, maar (indien gewenst) ook kan koelen en verwarmen. Tulpenbroeier Joris Schouten ziet nu minder kiepers.
Samen met zijn vader runt Joris Schouten een bedrijf in Wervershoof dat 40 ha bollenteelt en 8.000 m² kasteelt omvat. De jaarlijkse productie bestaat uit 12 miljoen tulpen, waarvan 2 miljoen ijstulpen en 10 miljoen tulpen op water. De telers broeien de tulpen onder full LED-belichting. Joris is de zwager van Wessel van Paassen, dus kennen ze elkaar privé goed.
“Met mijn zwager praat ik wekelijks bij mijn schoonouders aan de keukentafel. We waren al een tijdje met het thema luchtontvochtiging bezig. De DryGair was er toen al. Er was niet zozeer een probleem, maar je bent wel altijd op zoek naar hoe het beter kan. Als het in de winter buiten 3 graden is en je ziet je kasdek opengaan omdat het vocht eruit moet, dan denk je: dat moet toch anders kunnen. Je stookt dan voor de buren.”
De tulpenteelt kent een relatief kort broeiseizoen, vijf maanden per jaar, maar bij te veel vocht in de lucht gaat de plant sneller strekken, meer lange cellen maken en vegetatiever groeien, vervolgt hij. “Dan krijg je zwakkere stelen, die uiteindelijk omvallen, beter bekend als ‘kiepers’.”
Energiebesparing
Het probleem met kiepers varieert per seizoen en is afhankelijk van verschillende factoren. Schouten: “Als je een mooie maand januari hebt, dan heb je er minder kans op. Het hangt ook af van de kwaliteit van de bol, het groeiseizoen, de cultivar et cetera. Vooral aan het begin van het seizoen heb je echt kans op kiepers. Bij donkere en vochtige maanden, zoals afgelopen winter, heb je dat eerder. Dan kan het percentage kiepers wel oplopen naar 30 procent. Bij gevoelige rassen komt dat zeker voor. De enige remedie tot dan toe was: buizen aan en stoken met de ramen open. Maar zeker nu kost dat handenvol geld.”
Koelen, drogen en verwarmen
Van Paassen bedacht een eigen systeem: De Dry+-units. Deze draaien volledig op elektriciteit en kunnen de kaslucht koelen, drogen en/of verwarmen. Verwarmen is een optie. Hij vervolgt: “Er wordt vocht uit de lucht gehaald en in dat proces komt warmte vrij, dat naar de kas of naar buiten wordt afgevoerd, naar gelang de behoefte. Je hoeft in de winter niet meer met buizen te stoken om te ontvochtigen, dat bespaart veel energie.”
De ontvochtiger is een nieuwe loot aan de inmiddels lange rij apparaten die de afgelopen jaren in de tuinbouw op de markt kwamen. De machine is ontwikkeld door Green Simplicity en Wagenaar Refrigeration en wordt gebouwd door OC Agri in Drunen.
In een jaar tijd verkocht hij aan tulpenbroeiers in de kop van Noord-Holland achttien units, waarvan er twee bij Schouten draaien.
Ontvochtigingsproces
De units bij Schouten zijn ruim gedimensioneerd, zodat hij het klimaat onder alle omstandigheden – ook bij druilerig, donker en windstil weer – onder controle kan houden. Een unit heeft een koelblok, een verwarmingsblok, een warmteterugwinning (WTW) blok en een ventilator. Een compressor maakt kou, die gaat door het koelblok, daarna vindt warmte- en koudeoverdracht plaats in de WTW en wordt de lucht (na)verwarmd met de energie die bij de koeling vrij komt. De lucht wordt centraal afgezogen via een gat in de gevel en via slurven weer verspreid over de hele kasoppervlakte.
Machine is multifunctioneel
Het WTW-blok heeft een efficiency van 85%, dus 85% van de kou uit het ontvochtigingsproces en de warmte uit de kas wordt hergebruikt. De kou blijft in het ontvochtigingsproces, legt Van Paassen uit. “Hierdoor hebben wij 40% minder stroom nodig om dezelfde hoeveelheid vocht uit de lucht te halen ten opzichte van andere ontvochtigingssystemen. Dat is best veel. Daar staat wel een hogere investering tegenover.” Verder is de machine multifunctioneel, omdat deze in de zomer ook gebruikt kan worden om geoogste bollen in de kas te drogen.
Volgens Van Paassen staat bij Schouten veel vermogen, ongeveer 1,5 liter/m²/dag. Maar er zijn ook bedrijven die maar de helft van deze capaciteit hebben. “Die staan de hele dag te stampen, maar de investering is maar de helft. Soms moet je dan nog bijspringen met buizen en kieren. Maar je ziet dat de unit het in de meeste gevallen wel redt.”
Minder uitval, betere kwaliteit
De machine is ontwikkeld voor de energiecrisis in 2021 begon, al is het hogere stroomverbruik voor de telers geen probleem, zegt Van Paassen. “De gasprijs is immers harder gestegen dan de stroomprijs. Uiteindelijk zien wij dat het de teler meer controle over het klimaat geeft en het biedt zekerheid ten aanzien van de kwaliteit. Dat is de hoofdreden. De machine kon je voorheen niet alleen terugverdienen met ontvochtigen, maar wel samen met de besparing door minder uitval en een betere kwaliteit. Met deze energieprijzen is dat een ander verhaal.”
De machine onderscheidt zich van alternatieve systemen door de hogere efficiëntie en het gebruik van luchtverdeelslangen en luchtkanalen. Daardoor kan de unit de droge lucht effectiever en uniformer verdelen over het gewas, zegt Van Paassen. Bovendien kan de ontvochtiger ook warmte naar buiten afvoeren, via een buitencondensor. Hierdoor is het ook mogelijk de unit volledig elektrisch te laten verwarmen. Daar staat wel een meerinvestering van 30% tegenover. “Maar die verdien je terug in de exploitatie, omdat de stroomkosten ten opzichte van andere systemen 40% lager liggen. Uit onze berekening blijkt dat je de meest eenvoudige unit al na twee jaar hebt terugverdiend. Met deze machine heb je wat meer controle, en is het drie tot vier jaar.”
LED-belichting
Bij Schouten zijn de luchtramen de eerste drie maanden (van december tot en met februari) niet meer open geweest. Als de zon eenmaal binnenkomt wordt het snel warm in de kas, maar is vocht meestal geen probleem meer. Dan gaan de units automatisch uit. Het stroomverbruik is door het gebruik van de units wel toegenomen, in piekuren van 33.500 naar 48.000 kWh en daluren van 34.000 naar 52.000 kWh. Dure stroom die op het net wordt ingekocht. Tegelijkertijd daalde het gasverbruik van Schouten van 29.600 m³ gas in januari 2021 naar 19.250 m³ in januari 2022, al was het een relatief milde, maar wel vochtige winter. Tot nu toe is er nog niet actief mee verwarmd.
Schouten: “Voor mij telt dat ik het klimaat de hele winter constant heb weten te houden, dag en nacht op 16 tot 17 graden bij een RV van 75 procent.” Uit de klimaatcomputer rolt een vlakke grafiek. Dankzij de LED-belichting (50 µmol/m².s) warmt de kas ook niet op. “Dan hou je meer controle, krijg je een stevige compacte tulp met een mooie donkere kleur. Het is ook beter voor de houdbaarheid. Wij kozen er al vroeg voor om LED’s op te hangen. Je krijgt een veel stugger gewas, we proberen een soort buitengewas te creëren, met een minimale input van energie. Dat lukt nu prima.”
Tekst en beeld: Mario Bentvelsen en Marjolein van Woerkom
