Twee kassen met ongeveer dezelfde uitrusting. En toch ieder nét een klein beetje anders. Onderzoeker Bram Vanthoor deed metingen naar klimaatomstandigheden op tomatenbedrijven met belichting, waarvan in de herfst twee doeken vaak gesloten liggen. Hij constateerde onderlinge verschillen die zich niet zomaar laten verklaren.
Onlangs nam Wageningen University & Research afscheid van onderzoeker Peter van Weel, die jarenlang klimaatmetingen deed op praktijkbedrijven. De laatste jaren was dat vaak bij bedrijven die technieken van Het Nieuwe Telen toepassen. Zijn taak is overgenomen door Bram Vanthoor. Hij heeft afgelopen jaar het klimaat geanalyseerd bij twee belichtende tomatenbedrijven, Greenco in Middenmeer en Gardener’s Pride in Beetgum. De metingen zijn onderdeel van het project ‘Monitoring van energiebesparing in de praktijk’ van Kas als Energiebron.
Generatief en vegetatief
Beide bedrijven telen fijne tomaten, met een gemiddeld vruchtgewicht tussen 10 en 12 gram en hanteren een schema met tussenplanten. Vanthoor constateerde in oktober dat bij Greenco het gewas open en generatief was, terwijl het bij Gardener’s Pride juist vol en vegetatief was. De hoofdoorzaak ligt bij de verschillende plantdata, maar ras, uitrusting van de kas en interactie van teeltmaatregelen zijn ook van invloed.
Beide bedrijven vergelijken is dus een echte uitdaging, vooral omdat ze beide met Ventilation Jets werken. Met deze dubbele ventilatoren is het mogelijk om bij gesloten schermen kaslucht uit de nok in de kas te blazen. Beide bedrijven hebben twee schermen geïnstalleerd, een energiescherm en een verduisteringsscherm. Boven het hoofdpad hebben de schermen een kier, waardoor drukverschillen worden opgeheven. Hoewel de schermen van verschillende leveranciers zijn, wijken de eigenschappen niet al teveel van elkaar af. Wel lijkt het verduisteringsscherm bij Greenco meer vocht door te laten dan bij Gardener’s Pride.
Onderlinge verschillen
Toch zijn er ook wat verschillen tussen beide bedrijven. Zo heeft Gardener’s Pride bijvoorbeeld een hogere ventilatiecapaciteit en heeft boven de ventilatoren een opening in de schermdoeken. Greenco, dat het systeem net iets later installeerde, heeft een zogenaamde kunststof ‘brievenbus’-opening boven de ventilatoren, die lucht efficiënter lijkt uit te wisselen (zie kader en grafieken).
Vanthoor: “Voor ons was een van de vragen hoeveel uren het verduisteringsscherm dicht kan liggen met inzet van ventilatoren. Zo blijft het mogelijk om maximaal te belichten zonder lichtvervuiling.” De herfst is daarbij de moeilijkste periode van het jaar, met relatief hoge buitentemperaturen en kleinere absoluut vocht verschillen (AV) tussen binnen en buiten. In combinatie met de stralingswarmte van de SON-T lampen loopt de kastemperatuur dan al snel te hoog op.
Scherm dicht
De onderzoeker verzamelde klimaatdata van beide bedrijven. Daaruit bleek dat het verduisteringsscherm lang gesloten kan liggen als de ventilatoren hun werk doen. Uit een analyse bleek dat Greenco in oktober, november en december gemiddeld 18 uur per etmaal belichtte, waarbij het verduisteringsscherm gemiddeld 14 uur per dag volledig gesloten was. Gardener’s Pride belichtte gemiddeld 15 uur per etmaal en hield het verduisteringsscherm gemiddeld 7 uur dicht. Deze teler werkte veel minder met een volledig gesloten verduisteringsscherm dan zijn collega in Noord-Holland.
Bij nadere analyse blijkt dat het verduisteringsscherm in Friesland gemiddeld elf uur per dag voor 99% of meer dicht lag. Teeltmanager Tim Schinkel heeft vanaf week 47 met 1% kier in het verduisteringsscherm gewerkt om zo een hoger vochtdeficit (VD) te krijgen.
Bij Greenco was het energiescherm gemiddeld twee uur per dag compleet gesloten en bij Gardener’s Pride drie uur. Eerstgenoemde kan beide schermen voor 100% gesloten houden tussen 0°C en 5°C, afhankelijk van uitstraling en windsnelheid. Gardener’s Pride heeft tot en met week 47 vaak met twee compleet gesloten schermen gewerkt, maar is daar nadien vanaf gestapt omdat het VD in de kas te laag werd.
Naast het beperken van de lichtuitstoot had het sluiten van de schermen effect op het kasklimaat. Teeltmanager Marcel van der Loos kan de buistemperatuur flink verlagen en gebruikt dit vooral om verticale temperaturen te sturen. Het is dus een instrument geworden om de plant in balans te houden, in plaats van een actie om het gewas generatiever te sturen.
Doorvoer capaciteit
Vanthoor heeft in de periode van 22 tot en met 29 november klimaatgegevens van beide telers geanalyseerd, zodat hij meer inzicht kreeg in de vochtafvoer capaciteit. Dit is de periode waarin beide telers hun verduisteringsscherm volledig gesloten hielden.
Op beide bedrijven sloten de verduisteringsschermen gelijktijdig. Op dat moment voerden de ventilatoren overtollig vocht en warmte af. Het gerealiseerde AV, zowel in de kas als boven het scherm, was op beide bedrijven ongeveer gelijk (zie grafieken). Toch was het VD bij Gardener’s Pride tussen 1.00 uur en 10.00 uur een stuk lager dan bij Greenco. Dit was opmerkelijk, omdat de gerealiseerde inblaascapaciteit bij Gardener’s Pride hoger was dan die van Greenco. Vanthoor: “We weten nog niet precies hoe dit komt. Misschien is de vochtdoorvoer in de praktijk kleiner dan je op grond van de ventilatorcapaciteit zou vermoeden. Mogelijk werkt de ‘brievenbus’ effectiever, hoewel we daar nog geen exacte metingen van hebben gedaan.” Waarschijnlijk heeft de verdampingscapaciteit van het vegetatieve gewas bij Gardener’s Pride hier ook invloed op.
De onderzoeker wil daarom de vocht- en energiestromen nog beter in kaart brengen. Dit resultaat toont echter wel aan dat voor iedere kas en gewas de vocht- en energiebalansen anders uitpakken. Het type gewas, type schermen, de hoeveelheid en type belichting hebben bijvoorbeeld allen hun invloed op deze balansen. Als telers dit ventilatiesysteem willen integreren in hun kasontwerp is het erg belangrijk om hier alvast rekening mee te houden.
Veel vragen open
Positief aan de resultaten is dat de ventilatoren een goed hulpmiddel zijn om de doeken zo lang mogelijk te kunnen sluiten. Beide teeltmanagers zijn dan ook tevreden over dit systeem. Volgens Van der Loos zijn systemen zoals deze dubbele ventilatoren noodzakelijk als je wilt belichten onder een volledig gesloten verduistering scherm. Vooral het voorkomen van kouval onder de schermkieren is een groot pluspunt.
Tegelijkertijd zijn er voor Vanthoor nog veel vragen onbeantwoord. “We zien heel verschillende gewassen. Daarom zou het interessant zijn om de exacte verdamping van de planten naast deze resultaten te leggen. Pas dan krijgen we een complete balans in beeld.”
De onderzoeker wil het profiel van de luchtstromen beter leren kennen. Het verschil in capaciteit van de ventilatoren komt namelijk niet helemaal naar voren uit de metingen. Er spelen dus meer factoren die het klimaat onder de schermen beïnvloeden.
Ook de luchtuitwisseling bij de kier boven het pad en via het doek zelf vraagt om meer studie. Duidelijk is dat het afvoeren van vocht uit de kas beter verloopt naarmate het verschil in absoluut vocht onder en boven het scherm toeneemt.
“We willen nog veel meer weten en uitproberen”, besluit Vanthoor. “We richten ons bijvoorbeeld ook op verdere energiebesparing. De ventilatoren brengen de warmte van de lampen deels naar beneden maar als we dit nog efficiënter kunnen doen hebben we nog minder warmte in het ondernet nodig.”
Samenvatting
Metingen op twee tomatenbedrijven wijzen uit dat het goed mogelijk is om in de herfst te belichten met gesloten verduisteringsscherm met inzet van dubbele ventilatoren. De stralingswarmte van de lampen is daarbij geen beperkende factor. Tegelijkertijd rijzen er veel vragen over de manier waarop dit zo efficiënt mogelijk kan. De uitvoering van de doorvoerkanalen voor de luchtuitwisseling lijkt hierbij heel belangrijk.
Kasuitrusting Greenco Gardener’s Pride
Capaciteit dubbele ventilatoren (m3/m2/uur) 8,2 12,0
Energiescherm PDI Luxous
Verduisteringsdoek PDI Obscura
Belichting (µmol/m2/s) 190 200
Groeibuis nee ja
Ondernet ja ja
Verneveling ja nee
Plantdatum week 28 week 38
Klimaatgegevens van 1 oktober tot 31 december in uren per etmaal
Greenco Gardener’s Pride
Energie scherm 100% gesloten 2.4 2.9
Energie scherm meer dan 95% gesloten 3.0 4.6
Verduisteringsscherm 100% gesloten 14.3 7.3
Verduisteringsscherm meer dan 95% gesloten 15 11.9
Inblaas ventilator meer dan 50% aan 10 10.8
Lampen meer dan 50% aan 17.7 15.1
Tekst en foto’s: Pieternel van Velden
