De planten voor de belichte teelt stonden bij Lema Tomaten net in de kas toen de gasprijs de lucht in schoot. De Westlandse telers kozen noch voor belichten noch het ruimen van de planten. Met een bijzondere aanpak teelden ze door en gaven het gewas een tijdelijke winterrust. “Het bleek een uitkomst, maar we gaan dit niet herhalen”, zegt Rob van Marrewijk.
Veel belichtende glasgroentetelers besloten afgelopen herfst − gedwongen door de astronomische gasprijzen − om hun nieuwe planten nog vóór aflevering door de plantenkweker te laten vernietigen. Pijnlijk, maar het verlies nemen was voor hen de beste optie om een verliesgevende teelt te voorkomen.
“Wij hebben al eind september geplant. Toen half oktober de prijzen echt uit de pan rezen stonden we voor de vraag, gaan we wel verder?” vertelt Wouter van Marrewijk (28). De tuinderszoon werkt sinds zomer 2021 bij Lema Tomaten, het bedrijf van zijn vader Rob en diens compagnon Ruud Leerdam. Hun bedrijf van 5,5 ha is gespecialiseerd in de teelt van Brioso cocktailtomaten en lid van telersvereniging Prominent. Hun smaaktomaten gaan de markt op via afzetorganisatie Growers United.
Rob: “De hele tuin is belicht met SON-T, met inzet van onze WKK met een vermogen van 3 megawatt. Die voorziet in de helft van de benodigde elektriciteit, de rest komt van het net. Voor onze WKK hebben we 50 à 60 procent aan gasposities vastgelegd.”
Samen met Corné van Steekelenburg van hun energieadviseur Samax spraken de telers in oktober diverse scenario’s door om tot een goede strategie te komen. Volledig belichten zou 40 euro/m² gaan kosten. “Dat haal je er nooit uit. Deels belichten op eigen WKK-stroom was nog wel een optie”, vertelt Wouter. “Maar vanwege de hoge elektriciteitsprijs was het zonde om je stroom niet te verkopen, beseften we.”
Drie keer koppen
De planten vernietigen en later opnieuw starten, dat zagen ze niet zitten. Rob: “Als echte tuinder wil je dat niet. Bovendien krijg je dan de kosten van het reinigen van de kas, nieuwe matten en de nieuwe aanplant erbij. Ook hoopten we nog dat de energieprijzen weer zouden gaan dalen.”
Samen met teeltadviseur Patrick Baas bedachten ze een manier om hun gewas zonder kunstlicht de herfst door te krijgen. “We hebben de planten laten staan, zes trossen laten zitten en daarna de kop eruit gehaald. Vervolgens hebben we een dief aangehouden waarop de plant kon verder groeien”, legt Rob uit.
Na vier weken haalden de telers de kop er weer uit om met een nieuwe dief verder te telen en dat is daarna nog een keer herhaald. Ze hielden een etmaaltemperatuur van 13ºC aan. Daarvoor werd wel gestookt met warmte van de WKK, ook om zo het vocht uit de kas te houden. “Het gewas groeide traag, zo’n 20 centimeter per vier weken. Je zet eigenlijk de plant in een pauzestand, het teeltregime lijkt op dat van een herfstteelt zoals dat vroeger werd gedaan”, zegt Wouter.
85 dagen uitgroeitijd
De herfsttrossen rijpten heel langzaam door en bleven opvallend goed van kwaliteit. Wouter: “De uitgroei van bloei tot oogst duurde 85 dagen. We konden de trossen nog twee weken rood laten hangen.” In week 51, twee weken later dan verwacht, oogstten ze de eerste tomaten. Met prijzen boven de 3,5 euro per kilo brachten die hun geld wel op. “Normaal ligt de winterprijs op 2 tot 2,5 euro, maar het aanbod was dit jaar veel lager, doordat er veel minder belicht geteeld is en ook door virusperikelen”, vertelt vader Rob.
In januari weer bloei
Alleen de vijfde en zesde tros bleven te licht, achteraf gezien waren er te veel vruchten aangehouden vinden ze. Er ontstonden toen ook problemen met de vruchtkwaliteit, vanaf het moment dat de telers de temperatuur optrokken naar 18ºC. “Vanaf half januari wilden we weer een bloeiend gewas en gingen we over op een normale teeltwijze. Om de plant weer te activeren hebben we in het begin twee uur per dag belicht.”
De adviseurs van Samax hielpen de telers om hun flexibiliteit optimaal te benutten door hun kennis van verschillende energiemarkten, zoals APX, Intraday en Onbalans. Het op maat voor de teler gemaakte dashboard maakte het voor de ondernemers mogelijk om dagelijks op basis van realtime energieprijzen hun strategie te evalueren.
Paar uur belichten
“We vonden elke dag wel een paar uur dat de stroomprijs laag was, zodat ze konden belichten. Andere momenten werd het verkopen”, vertelt Van Steekelenburg. Die paar uur licht in de donkere uren gaf net het duwtje dat het gewas nodig had. Maar ook de zachte winter en het vele natuurlijke licht vanaf maart hielpen mee. Doordat het geen koude winter was lieten de telers vanaf januari ook hun energiescherm open lopen, om zoveel mogelijk buitenlicht te vangen. “Als het koud was geweest had dat te veel energie gekost. We hebben erg geluk gehad met het weer”, beseft Rob.
Omdat het veel kouder in de kas bleef, was hij extra alert op schimmelziekten. “Na het bladplukken hebben we steeds alles opgeruimd, we hebben zo schoon mogelijk geteeld. Er was meer vocht in de kas dan gebruikelijk, maar toch was het vochtdeficit door te kieren groot genoeg. Dat is dus meegevallen”, vindt hij.
Eind augustus koppen
Vanaf maart kwam de oogst weer volop op gang. Inmiddels is het zomer en wordt er nog steeds geoogst van het oude gewas. Wouter: “Bij een normale belichte teelt loopt de productie in deze periode wel terug, maar nu niet dankzij die winterrust. Dat is een van de verrassingen.” Het is sowieso een verrassend seizoen waarin ze steeds creatief moeten denken over hoe ze met bepaalde situaties omgaan.
Ook het laatste stuk van de teelt verloopt anders. Rob: “Het gewas is nog zo sterk dat we hebben besloten de teelt te verlengen. In plaats van te koppen in de eerste helft van juli, doen we dat nu pas eind augustus. Wouter: “Omdat we niet weer een vroege teelt aanplanten, hebben we veel tijd voor de teeltwisseling. Zo’n twee maanden in plaats van twee weken. Die tijd willen we benutten voor wat extra onderhoud.”
Geen herhaling
“Het was een uitkomst zoals we de afgelopen winter geteeld hebben”, vindt Rob. Desondanks gaat het bedrijf dit scenario niet herhalen komend seizoen. Hij vervolgt: “Het is te risicovol. Het pakte nu verrassend goed uit, maar als je een koude winter krijgt gaat dat niet lukken. En soms was de kwaliteit toch iets minder dan we gewend zijn.”
Daarom stappen de telers over op een gangbaar, onbelicht teeltschema met eind december als plantdatum. “Veel telers gaan dat doen, dat zal de prijzen onder druk zetten. Maar met energie kunnen we geld verdienen, door weer onze WKK-stroom te verkopen. In een onzekere tijd is dit de veiligste optie”, besluit Wouter.
Tekst en beeld: Koen van Wijk
