Jan Reijm teelt met zijn vader Piet en oom Jaap hogedraadkomkommers op een bedrijf van 4,5 ha. In 2018 kwam er nog eens 8 ha rode paprika bij. De teeltwisseling bij komkommers loopt volgens een vast protocol om het komkommerbontvirus te bestrijden. Bij paprika, waar de ziekte- en plaagdruk minder zwaar is, verloopt de teeltwisseling meer relaxt.
De ondernemers startten in 2014 met hogedraadkomkommers in Berkel en Rodenrijs. Daarvoor zaten ze in Nieuwerkerk aan de IJssel, waar ze een kas hadden van 3,7 ha met ‘s zomers 2 ha komkommer en 1,7 ha losse tomaten en ‘s winters twee rondes sla met een gedeelte andijvie.
In 2018 kochten ze er een 8 ha groot paprikabedrijf bij. Tegelijkertijd gingen ze over van een firma naar een BV-vorm. “Het was de bedoeling om de oude locatie te verkopen en op dit bedrijf komkommers te gaan telen. We hebben het andere bedrijf nog niet verkocht en 12,5 ha met alleen komkommers is wat veel. Dat vraagt tweemaal zo veel werk. We zijn nu gegroeid van 40 mensen in het seizoen naar 70 medewerkers. In de komkommers werken we met 6 vaste mensen en in de paprika’s met 4 vaste mensen.”
Het nieuwe bedrijf was ingericht voor de paprikateelt. “In samenspraak met onze afnemer Bakker Barendrecht, met als grootste klant Albert Heijn, hebben we rode paprika’s gezet. Voor ons is het een mooie risicospreiding.”
Komkommerbontvirus
Bijna vanaf de start in 2014 waren er problemen met het komkommerbontvirus. “Het eerste jaar waren we nog virusvrij. In mei 2015 hadden we een beetje last. We moesten met de tweede teelt in oktober 2015 stoppen in plaats van half november. Daarna hebben we de kas zelf goed schoongemaakt met Virkon S en waterstofperoxide. In 2016 hadden we in mei alweer last van het virus. Onze teeltvoorlichter Ewoud van der Ven vertelde over het protocol van Ron Peters, dat bestaat uit strakke regels rond de teeltwisseling.”
Reijm kocht dit protocol in 2017 voor een vast bedrag per vierkante meter. Bij het protocol horen behalve een stappenplan ook bepaalde reinigings- en ontsmettingsmiddelen. Naast gestabiliseerde waterstofperoxide is dat het door Peters ontwikkelde reinigingsmiddel Hortiwash.
Schoon volgens protocol
Eigenlijk begint het hele verhaal al vóór de teeltwisseling met het schoon eindigen van de voorgaande teelt. “De paadjes met virus blijven we apart behandelen. Er lopen aparte mensen in de viruspaden om de verspreiding van het virus maximaal te beperken. Verder proberen we zo schoon mogelijk te eindigen wat betreft spint en trips door de natuurlijke vijanden Amblyseius swirskii en Phytoseiulus persimilis in te zetten. Mogelijk spelen trips en spint een rol bij de virusoverdracht.”
Daarna volgt de teeltwisseling zelf. “We maken alles eerst stap voor stap, in de juiste volgorde, héél goed schoon met een hogedrukspuit. De buisrailsteunen en goten zien er na afloop als nieuw uit. Iets dat vies is, kun je niet ontsmetten. Tijdens de ontsmetting moet je de juiste middelen op het juiste moment toepassen”, vertelt de teler. De ondernemers trekken al van oudsher vijf weken uit voor de teeltwisseling. “In de komkommerteelt hebben we in de winter toch te veel concurrentie uit Spanje.”
Richard van Spronsen, technisch accountmanager tuinbouw bij Van Iperen, ondersteunt de telers bij de gewasbescherming en teeltwisseling. Hij ziet een protocol als dit ook als mogelijke oplossing voor het virusprobleem in tomaat. “Op een gegeven moment kost het virus meer dan een iets ruimere teeltwisseling”, voorziet hij.
Alert blijven
Een teler kan na de teeltwisseling niet achterover leunen. Maatregelen om besmetting te voorkomen blijven belangrijk. “Onze medewerkers dragen schone handschoenen, er zijn pakken voor bezoekers en iedereen die de kas in wil, moet door een hygiënesluis.” Reijm ontsmet het drainwater met Huwa-San, een gestabiliseerde vorm van waterstofperoxide op zilverbasis. “Hierdoor breekt waterstofperoxide minder snel af, zodat het water in het hele systeem een goede ontsmetting krijgt.” Het bassin houdt hij schoon van algen met behulp van zwavelzuur en de meststof Proteck.
Reijm is tevreden over het resultaat. Het virus komt pas in augustus als de tweede teelt er ongeveer acht weken in staat. Hij heeft daardoor nog wel wat productieverlies. “Dit is afhankelijk van het weer en de heftigheid van het virus”, denkt hij. Naar de bron van besmetting is het raden. Het kan van alles zijn: vogels, besmet fust, medewerkers etc.
De teler heeft overigens pas last van het komkommerbontvirus sinds ze in 2014 jaarrond komkommers zijn gaan telen. Toen ze op het oude bedrijf tussen september en maart geen komkommers teelden waren er geen virusproblemen.
Paprika
Ook bij paprika hebben de telers een jaarlijkse teeltwisseling in de winter. Die verloopt een heel stuk rustiger dan bij komkommer. Er ligt alleen een gronddoek in de kas, geen folie. Met het middel Fervent Groen Weg – een middel tegen algen – wordt het gronddoek schoongemaakt. Daarna volgen de teeltgoten. “We maken de goten eerst schoon en ontsmetten ze vervolgens met gestabiliseerde waterstofperoxide. De kasopstanden maken we schoon, maar ontsmetten we niet. De leidingen houden we gedurende de teelt schoon met gestabiliseerde waterstofperoxide.”
Na de start moeten de medewerkers hun handen en vingers preventief in melk dopen bij gewaswerkzaamheden om eventueel tabaksmozaïekvirus tegen te gaan. “Dat doen we tot de oogst. Dan ben je zestien weken verder. Als er dan nog geen virus is, kun je het ook niet verspreiden.”
Vechten met een vijand die je niet kunt zien
Virusprotocollen getest op Proeftuin Ron Peters
Het teeltwisselingsprotocol van Ron Peters uit Klazienaveen wordt inmiddels toegepast op honderden hectares in binnen- en buitenland. Het grootste deel daarvan zijn komkommerbedrijven die af willen van komkommerbontvirus. Buiten Nederland wordt er ook een protocol tegen pepinovirus in tomaat gebruikt.
“Ik help bedrijven met een strak stappenplan van hun virus af. Je vecht met een vijand die je niet kunt zien. Je moet dus logisch werken. Eerst de kas grondig schoon maken en dan ontsmetten met de juiste chemie, die niet milieubelastend is. Dit protocol past gewoon in de teeltwisseling. Het zijn alleen wat extra stappen,” vertelt Peters. “Niet alle telers zijn helemaal van hun virus af. De clou is wanneer slaat het toe? Hoe later in het jaar, des te minder de problemen. Ik hoor van telers dat ze nu weten hoe ze moeten handelen wanneer ze een paar virusplanten zien.” Peters test de stappen en gebruikte middelen uit op de eigen proeftuin. “Je kunt alleen maar zeggen dat iets werkt als je het ook hard kunt maken. We testen jaarlijks of het protocol nog werkt en stellen het zo nodig bij.” Een van de middelen is het zelf ontwikkelde Hortiwash. Van Iperen heeft het dealerschap van dit product overgenomen van Horticoop.
Tomaat en paprika
Vergelijkbare, gewasspecifieke protocollen ontwikkelde hij tegen ToBRFV bij tomaat en Pepper Mild Mottle Virus (PMMoV) bij paprika, waar in de praktijk al mee wordt gewerkt. “Het tomatenvirus is bizar actief en geeft veel schade.” Op het moment werken er twee tomatenbedrijven in het buitenland met het tomatenprotocol. De een startte in december 2018 en de ander in mei/juni 2019. Beiden zijn virusvrij. De teeltwisseling bij deze twee duurde iets langer dan de telers van huis uit gewend waren.
Tekst en beeld: Marleen Arkesteijn
