Jaarrond komkommers telen met behulp van een intensieve belichtingsstrategie is een hele opgave. Zeker als zo’n teelt ook klimaatneutraal zou moeten zijn. Dat verhoogt de moeilijkheidsgraad. De kunst is om het gat in de productie te dichten tussen de laatste onbelichte komkommers en de eerste belichte hogedraadkomkommers van het nieuwe seizoen. Dan hebben Nederlandse telers een troef in handen naar hun afnemers.
De titel van het onderzoek naar ‘De Groenste Komkommer’ verwijst niet alleen naar een klimaatneutrale teelt, maar ook naar de eerste vruchten van het nieuwe seizoen. De komkommers uit Nederland zijn dan altijd lichter van kleur dan die van de Spaanse collega’s. Daar moet verandering in komen, vinden de proefnemers bij het Delphy Improvement Centre in Bleiswijk.
Begin oktober is daar onderzoek gestart naar een duurzame, fossielvrije en rendabele jaarrondteelt komkommers. Op de planning staan twee teelten, die de jaarrondproductie kunnen invullen. Tristan Marcal Balk en Rick van der Burg van het IC en Eric van Vliet van Enza Zaden vertellen over hun eerste ervaringen in de 1.000 m2 grote afdeling.
Inrichting afdeling
De afdeling is volledig ingericht met nieuwe technieken, waarvan de combinatie nog niet in de praktijk is te vinden. Allereerst is daar de hybride belichtingsinstallatie. Bovenin de kas hangen zowel SON-T-lampen als LED’s, ieder goed voor 75 µmol/m2/s. In het gewas hangen LED-tussenlicht modules, eveneens 75 µmol/m2/s. De totale belichtingscapaciteit is dus 225 µmol/m2/s.
Bijzonder aan deze afdeling is het semi-gesloten kas principe met luchtslurven, ook wel Next Generation semi-gesloten kas genoemd. In dit onderzoek wordt de vochtige lucht gekoeld met het Actief Ventilatie Systeem (AVS) van Van Dijk Heating. Dit laat actief gedroogde kaslucht via slurven door de kas circuleren. Na passage van een warmtepomp gaat de warmteoogst via opgewarmd water van 35-40ºC naar de verwarmingsbuizen en warmt en passant ook de lucht op die door de luchtslurven teruggaat de kas in. Met AVS kun je binnen een etmaal warmte bufferen en weer gebruiken door opslag in buffers. In principe kun je op deze wijze de uitstoot van CO2 via de luchtramen beperken. De afdeling heeft twee schermen, een energiescherm en een lichtuitstootscherm.
Plantdichtheid
Bij aanvang van de teelt is gekozen voor het ras Topvision, dat geschikt is voor de belichte teelt. In deze hogedraadteelt is de plantafstand 3,4 planten per m2. Dat is best hoog, maar wel afgestemd op het lichtniveau in deze afdeling. Vorig jaar is al een belichtingsproef met een hybride installatie gehouden, waarbij werd gekozen voor 2,5 planten per m2. Dat is namelijk de plantdichtheid waar belichtende telers – die een lager lichtniveau hanteren – in de praktijk voor kiezen. Uiteindelijk bleek deze plantafstand te laag. Het gewas oogde te open en het produceerde onvoldoende vruchten voor een goed rendement in de winter. Met de keuze voor de hogere plantafstand hopen de proefnemers dus een betere productie te halen. Hun doelstelling is om in de donkerste periode van het jaar gemiddeld 3 kg per m2 per week te oogsten.
“We hebben een goede start gehad”, vertelt Van der Burg. “Het gewas kon zich meten met de praktijk. Maar hoe meer we naar de winter toe gingen, des te lastiger het werd. We hebben daardoor een punt bereikt dat we voor de echte vragen kwamen te staan.” Begin december groeiden de vruchten niet goed uit.
Aanpassingen
Het is heel lastig te benoemen wat de trage uitgroei veroorzaakte. Was het klimaat in de afdeling niet optimaal vanwege de poging om klimaatneutraal te telen? Of heeft het iets te maken met de verhouding in het aanbod van licht en de plantbelasting? “We zijn in ieder geval begonnen om wat aanpassingen te doen”, gaat Van der Burg verder. De tussenlicht modules zijn wat hoger gehangen en er is meer blad gesneden.
De bladafsplitsing is in de maand november continu hoog geweest, waardoor de plantbelasting steeg. Daarom is het dunnen aangepast en is één vrucht per drie oksels aangehouden in plaats van twee.
Ook is het klimaat iets aangepast ten koste van de energiebesparing. De ontvochtiging is tijdelijk uitgezet en het scherm ging wat vaker open. Het gewas reageerde hier goed op. Van Vliet: “Zo’n reactie hoeft niet lang te duren, want een komkommergewas reageert zo snel dat je wekelijks aanpassingen kan doen.”
De maatregelen hebben inmiddels effect gehad. Vlak voor Kerstmis groeiden de vruchten al beter uit, waardoor de proefnemers weer wat zwaarder konden oogsten. Begin januari konden zij de oorspronkelijke klimaatstrategie weer oppakken en starten met finetunen.
Hoge moeilijkheidsgraad
In week 45 kwam de productie op gang. Die viel niet tegen. Tot en met week 50 was deze 14,6 kg/m2. De telers in de begeleidingscommissie zijn mild over het verloop van het onderzoek, maar de proefleiding is nog niet tevreden. “We hebben wel grote stappen voorwaarts gezet, maar we weten nog lang niet alles. Komkommers telen met hybride belichting vraagt om een aangepaste klimaatstrategie, vindt Van der Burg.
Van Vliet, Balk en Van der Burg concluderen dat deze proef een hoge moeilijkheidsgraad heeft, vanwege de vele variabelen. Aan de ene kant moet de proef aantonen dat er fors op energie kan worden bespaard. Aan de andere kant is het streven om jaarrond te produceren met nieuwe belichtingssystemen. Als het gewas laat zien dat de teeltomstandigheden niet optimaal zijn, dan is het moeilijk om aan te wijzen wat daarvan de oorzaak is.
Remmende factor
Leiden de aanpassingen die nu zijn gedaan niet tot het gewenste resultaat, dan is het belangrijk om de belichtingsstrategie nog eens onder de loep te nemen. Ook luchtbeweging kan een remmende factor zijn, zo is bij proeven met andere gewassen in het onderzoekscentrum al gebleken. Kortom, deze proef kan best nog eens spannend worden deze winter.
Halverwege februari valt de beslissing hoe de teelt verder gaat. Als het gewas goed de winter uit komt, dan willen de onderzoekers vasthouden aan het oorspronkelijke plan van twee teelten in één jaar. Afhankelijk van de resultaten op dat moment kan er worden omgeschakeld naar drie teelten van vier maanden.
Dit project is gefinancierd door Kas als Energiebron. Participanten zijn de gewascoöperatie Komkommer, Svensson, Signify, Cultilene en Enza Zaden.
Samenvatting
Het onderzoek naar jaarrondteelt van komkommers met behulp van een hybride belichtingsinstallatie ging begin oktober van start. De eerste weken groeide het gewas zeer voorspoedig. Inmiddels blijkt dat het niet eenvoudig is om het gewas goed door de winter te leiden. De proef heeft ook als doelstelling om een klimaatneutrale teelt na te streven. Dit maakt de uitdaging groter.
Tekst en beeld: Pieternel van Velden.
