In de maand dat telers moeten beslissen wat zij komende winter gaan doen piekte de gasprijs naar een record van meer dan 3 euro per m³, al is die prijs inmiddels weer wat teruggezakt. Een gevaarlijke combinatie, zegt Alexander Formsma van Glastuinbouw Nederland. “Al heb je op dit moment geen liquiditeitsproblemen, je moet nu keuzes maken met vergaande gevolgen. Het veroorzaakt paniek bij ondernemers en die neemt op dit moment alleen maar toe.”
De gasprijs gedraagt zich nu als een jojo?
Ja, vooral omhoog, al is deze wel iets teruggezakt naar 250 cent, maar dat is nog altijd veel te hoog.
Volgens Rabobank is de stemming in de tuinbouw op dit moment zorgwekkend, maar niet dramatisch. Maar daarbij stelt de bank dat de crisis in de sector ook wat op kan leveren, zoals meer duurzaamheid?
Zij kijken puur financieel en naar liquiditeit en dat is op dit moment geen drama, maar deze hoge gasprijs in combinatie met de maand waarin alle keuzes gemaakt moeten worden voor komende winter, is heel gevaarlijk. Al heb je op dit moment geen liquiditeitsproblemen, je moet wel keuzes maken met vergaande gevolgen voor komende winter. Dat geeft paniek bij tal van ondernemers en die neemt op dit moment alleen maar toe.
Plantenkwekers beginnen dat al te merken?
Zeker, daar is het nu al chaos. Alles wordt afbesteld en komt tegelijk terug. Die moeten dat allemaal in goede banen zien te leiden.
De bank stelt ook dat telers bewonderenswaardig creatief zijn in de optimalisering van hun energiehuishouding. Ze besparen energie en halen opbrengsten uit extra elektriciteit. Daarmee wordt een deel van de pijn opgevangen. Volgens de bank lijkt dat in de glasgroenteteelt gemiddeld beter te lukken dan in de sierteelt. Deel jij die analyse?
Ja, je kunt natuurlijk in de winter een ronde tomaten overslaan of besluiten niet te belichten. Een meerjarig sierteeltgewas koud zetten of ruimen heeft veel grotere gevolgen. Je merkt dat de groenteteelt flexibeler is dan de meerjarige sierteelt, zeker de belichte meerjarige sierteelt. Die zit wel behoorlijk klem. Belichte groenteteelt gaat voor het grootste deel gewoon niet geplant worden.
Er wordt ook gesteld dat de gasinkoop bij velen nog steeds voor een flink deel is afgedekt, maar het variabele deel alsmaar toeneemt. Door internationale concurrentie kunnen de gestegen kosten maar voor een deel aan afnemers worden doorbelast. Hoe groot is dat variabele deel bij de telers nu?
Dat hebben wij niet inzichtelijk. Er wordt momenteel heel druk geschoven en gehandeld. We hebben wel een beeld van begin van dit jaar, van de energieleveranciers, maar dat zal nu achterhaald zijn. Maar zelfs als je nu 80 procent van je gasprijs hebt vastgelegd en de resterende 20 procent moet kopen op de spotmarkt is die 15 tot 20 keer zo hoog, dan moet je alsnog enorme maatregelen nemen.
Robert Kielstra, directeur van ECW Energy, zei in het Noordhollands Dagblad dat hij vreest voor een ‘collectief faillissement’. Zijn sombere voorspelling voor de maatschappij: ‘Als de energieprijzen niet snel terugkeren naar een normaler niveau, dreigt voor iedereen een terugval naar het welvaartsniveau van oma en opa.’ Hij zei ook: ‘Energie besparen is geen optie meer eigenlijk, de sector heeft al heel veel energie bespaard: in juli 70% minder dan vorig jaar. Een put slaan en thermische energie omhoog laten borrelen? Vloeibaar gas? Het laatste is te duur, het eerste lukt niet binnen de vereiste korte termijn.’ Dat is een heel ander geluid dan de Rabobank.
Dat is natuurlijk hard geformuleerd, maar in de kern heeft hij − denk ik − wel gelijk. Waar hij mogelijk op doelt is dat de glastuinbouw de afgelopen tien jaar heel hard heeft geïnvesteerd en heeft ingezet op jaarrond productie en levering met belichting, en op betrouwbaarheid. Juist dat deel van de sector gaat er nu aan onderdoor. Want het is gewoon niet meer rond te rekenen. Dat bedoelt hij waarschijnlijk met ‘terug in de tijd’. Zeker vanuit zijn cluster snap ik het, met heel veel belichte groenteteelt. Niet meer kunnen belichten en jaarrond kunnen leveren, waar wel hard aan gewerkt is door telers en afzetorganisaties, om die deals met supermarkten te kunnen sluiten.
Uit de nieuwste CBS-cijfers blijkt dat het gasverbruik van de glastuinbouw in de eerste helft van dit jaar is gedaald met 23%. Dat is mede te danken aan de weersomstandigheden.
Ik denk dat het een voorproefje is van wat komende winter gaat gebeuren en het verbruik dan nog veel harder omlaaggaat. Komende winter zal er massaal geschoven worden, veel meer dan afgelopen winter. We proberen dat inzichtelijk te krijgen, want het beeld is heel divers. Daar gaan we wel ons best voor doen, als input voor onze gesprekken met de overheid. Leden krijgen deze week daarover een mail en ik hoop dat er massaal op gereageerd wordt. Het is voor ons belangrijk dat wij de juiste informatie hebben. Uiteraard wordt het vertrouwelijk behandeld.
De gasopslagen in Europa zouden inmiddels redelijk gevuld zijn, waardoor de vraag op de gasmarkt wat afneemt? Is dat ook jouw analyse?
Ik denk dat dat een van de redenen is waarom de gasprijs de afgelopen maanden zo hoog was en nog steeds blijft, op een moment dat je het niet zou verwachten, namelijk midden in de zomer. Ik denk dat dat indirect door overheidsbeleid komt, onbedoeld, door het afdekken van de risico’s van inkopers voor het vullen van die gasvoorraden.
Nederland zegde gascontracten met Gazprom Energy op om Rusland financieel te raken. Dat heeft juist een tegenovergesteld effect, kwam onlangs aan bod bij Nieuwsuur.
Ik snap dat Nederlandse gemeenten hun contracten met Gazprom hebben opgezegd, maar ik denk niet dat Rusland daar financieel slechter van wordt. Men krijgt in feite twee keer geld voor een kuub gas. Als ze het al verkocht hebben aan Europa en het contract wordt ontbonden krijgen ze nog steeds hun geld en dan kun je die kuub gas nog een keer verkopen aan bijvoorbeeld India of China. Ik las een bericht online dat Gazprom een recordwinst van 41,6 miljard heeft geboekt.
Eigenlijk zijn we dus Rusland aan het helpen?
Het is niet populair om te zeggen, maar dat is mijn gevoel hierachter: zijn we Rusland niet juist aan het helpen. Schieten we onszelf niet in de voet?
Brussel werkt inmiddels aan een noodinterventieplan, en wil de stroommarkt op de schop nemen, meldt het FD. Daar is kritiek op gekomen van experts die onder meer zeggen dat het plan – een ontkoppeling tussen gas- en stroomprijs – een ‘dure grap’ kan worden.
Zolang er een hele hoop elektriciteit gemaakt wordt met gas is de stroomprijs automatisch gekoppeld aan de gasprijs. Het is geen knop of keuze om dat los te knippen, mijns inziens. Je kunt het alleen losknippen door minder elektriciteit te maken met gas. We blijven voorlopig elektriciteit maken met gas, zeker in de komende winter. Maar voor mij blijft het een raadsel waarom die stroomprijzen zo absurd hoog blijven op dit moment, met zoveel wind- en zonenergie.
Bij AgroEnergy had men enkele weken geleden ook geen duidelijke verklaring voor de extreme gasprijs, behalve dat de gasopslagen gevuld moesten worden. Dan is onze gasprijs ook nog eens twee keer zo hoog voor consumenten als in België? Hoe verklaar je dat?
Dat weet ik niet. Ik las ook dat Nederland dit jaar 20 miljard extra verdient aan de gasprijzen.
Waarom helpen we daar dan de economie niet mee. Er is toch genoeg geld voor koopkrachtversterking, zou je dan denken?
Corona heeft ook een hele hoop gekost, dat moet je niet vergeten. Maar je zou inderdaad verwachten dat die winsten ingezet worden voor het bedrijfsleven en de huishoudens.
Zie je nog lichtpuntjes?
Ik zie de druk bij andere sectoren toenemen, wat natuurlijk slecht nieuws is voor die sectoren, maar voor onze positie als glastuinbouw wel hoop geeft. Omdat ik merk dat wij heel lang alleen hebben gestaan, ga je weinig voor elkaar krijgen bij het kabinet. Als de druk, ook vanuit VNO-NCW en VEMW, in rap tempo toeneemt, zal die een keer hoog genoeg worden bij het kabinet om in te grijpen.
Maar daarmee pak je toch niet de oorzaak aan, namelijk het Oekraïne-Rusland conflict?
De gasprijs blijft een probleem. Maar daar durft niemand aan te tornen, want dat is ‘marktwerking’. Die is schijnbaar heilig, maar werkt alleen in tijden van vrede, niet in tijden van crisis of oorlog. Ik ben een liberaal in tijden van vrede, maar ik zie het voorlopig niet goed komen met de energiemarkten.
Tekst: Mario Bentvelsen
