Met een verplichte, emissieloze glastuinbouw op komst staat de teler voor de opdracht de emissies van zijn bedrijf terug te dringen en te zijner tijd op nul te krijgen. Verschillende partijen steken hem de helpende hand toe. Wat is er momenteel zoal aan hulpmiddelen beschikbaar?
Eén van die partijen is Wageningen University & Research. Begin november lanceerde het kennisinstituut het Waterstromenmodel. Dit is een webtool waarmee telers, na een eenmalige registratie, de waterstromen in kubieke meters en de emissie in kilogrammen stikstof kunnen berekenen. Zo kunnen ze zichzelf inzicht in hun individuele positie verschaffen.
Samen met drie collega’s ontwikkelde onderzoeker Erik van Os het programma. “Met de berekeningen kunnen telers zien of ze aan de huidige en de toekomstige stikstofemissienormen kunnen voldoen. Daarnaast laat het model zien hoe groot de lozingsstroom is die van resten van gewasbeschermingsmiddelen moet worden gezuiverd. Dit maakt het voor de teler gemakkelijker om te bepalen welke stappen nodig zijn om een nullozing technisch mogelijk te maken.”
Oriëntatie op investeringen
Met de cijfers kan een teler zonodig naar zijn toeleverancier stappen en berekenen wat op zijn bedrijf de beste investeringen zijn om de spuistroom en de emissies te verminderen. Dat maakt het model tot meer dan een webtool om lozingen te verminderen: het instrument is beslissingsondersteunend, het helpt bij de oriëntatie op noodzakelijke of mogelijke investeringen.
Veel telers weten volgens Van Os nog niet hoeveel ze precies lozen en wat ze moeten doen om de lozingen terug te dringen. Waterstromen maakt dat inzichtelijker.
Hoe werkt het? Het programma geeft de teler allereerst de mogelijkheid om de beginsituatie in beeld te brengen. In een beginscherm kan hij alle relevante gegevens invullen, zoals het gewas, de klimaatinstellingen, de opslagvolumes (watertanks) en de kwaliteit van het gietwater. Als bepaalde grootheden niet bekend zijn, vult het programma automatisch standaardwaarden in.
Vervolgens kan de gebruiker spelen met variabelen, zoals het weer en de neerslag (in een nat jaar zijn de emissies kleiner dan in een droog jaar) en de watervolumes waar hij mee te maken heeft: regenwater, oppervlaktewater, grondwater, kraanwater en water uit omgekeerde osmose.
Alternatieve scenario’s
Het programma berekent vervolgens de emissies en kan alternatieve scenario’s uitrekenen en presenteren. De teler kan deze naast zijn situatie leggen en op grond daarvan beslissingen nemen. “Het is een erg compleet programma”, zegt Van Os. “Vandaar dat ook adviseurs en installateurs het na registratie kunnen en mogen gebruiken. Zo kan de teler desgewenst samen met anderen het beste beleid bepalen.”
De tool is beschikbaar voor de jaarrondsubstraatteelten tomaat, komkommer, paprika, roos, ficus en gerbera.
Rekenmodel én database
LTO Glaskracht en adviesbureau Delphy ontwikkelden in 2015 de KasWaterWeter en introduceerden deze webtool begin 2016. Net als Waterstromen bevat dit instrument rekenmogelijkheden waarmee de teler kan achterhalen hoe zijn EC zich ontwikkelt, hoe het met het natriumniveau is gesteld, hoe groot de afvalwaterstroom is, hoeveel stikstof die stroom bevat, hoe groot de drain is, enzovoort.
Het basismodel plaatst daar vervolgens tal van onderzoeksresultaten bij. Dit betreft onderzoeken die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd binnen onder meer het onderzoeksprogramma Glastuinbouw Waterproof. De resultaten zijn kort en bondig samengevat. Deze database ‘op de achtergrond’ wordt regelmatig aangevuld en geactualiseerd. De gepresenteerde onderzoeksresultaten maken het de teler mogelijk achter de computer naar oplossingen te zoeken en de kennis die er al is te gebruiken.
Toegankelijk en laagdrempelig
De KasWaterWeter presenteert de onderzoeksgegevens zó dat de teler ze makkelijk kan vinden, de materie kan begrijpen en de informatie op zijn eigen situatie kan toepassen. “Het moet laagdrempelig en gemakkelijk zijn om met behulp van de beschikbare kennis te onderzoeken hoe het bedrijf kan werken aan een emissie die nul benadert”, aldus Margreet Schoenmakers, programmamanager Water van LTO Glaskracht. Dat is nodig, zegt zij, want emissies naar het milieu voorkomen is belangrijk, maar op een bedrijf zijn nog zoveel andere prioriteiten. Volgens haar voorziet de webtool in een behoefte. “Wij zien het bezoek aan de site gestaag oplopen. Dat valt te begrijpen, want uiteindelijk heeft elke teler de opdracht iets te doen aan zijn emissies naar het milieu.”
Zinnige vragen
Uit de feedback die ze ontvangen, komen zinnige vragen naar voren. Zoals: wat moet je doen bij een teelt op substraat als er geen gesloten vloer is? Hoe kun je de invloed van kwel en inzijging bij een teelt in de grond berekenen? En hoe kun je bij de teeltwisseling de lozing beperken?
Ook deze tool is beslissingsondersteunend. Daarnaast is veel kennis te vinden op de website van LTO Glaskracht. “Daar vindt de teler stappenplannen voor zowel grond- als substraatteelten waarmee hij aan de slag kan, op weg naar een emissieloze teelt. Hij kan dat individueel doen of in een collectief.”
Knelpunten boven water
Overigens is het meest voor de hand liggende begin het opvragen en/of tekenen van een plattegrond van het watergeefsysteem. Dat kan volgens Schoenmakers al heel veel inzicht verschaffen. “Hoe ziet de waterinfrastructuur er eigenlijk uit? Veel telers hebben daar naar gekeken in de ontwerpfase van hun kassen, maar daarna niet meer. Het kan goed helpen om die structuur nog eens in beeld te brengen, vaak komen dan al belangrijke dingen boven zoals vergeten leidingen. We leveren dan ook tips over de manier waarop je een flowschema en een waterbalans kunt maken.”
De hoop is dat de tool nu nog onbekende knelpunten naar voren brengt. “Wij kunnen ons voorstellen dat er vragen leven waarvan de antwoorden allang bekend zijn. Dat is dan informatie die we eenvoudig aan de site kunnen toevoegen. Maar misschien zijn er ook vragen waarop nog geen antwoord bekend is. Die kunnen we dan in voorstellen voor nieuw onderzoek meenemen.”
‘Bedrijfsscan helpt in contact met instanties’
Een derde instrument dat voor telers beschikbaar is, is de Bedrijfsscan Waterstromen. Anders dan Waterstromen en de KasWaterWeter is dit geen webtool. Komkommerteler Twan Prinse heeft er goede ervaringen mee.
Duidelijkheid is wat komkommerteler Twan Prinse in Breda van de overheid verwacht. De eisen zijn wel bekend, maar op welke wijze telers aan die eisen moeten voldoen, is volgens hem nog vaag. In 2011 werd het watertechnische systeem op zijn bedrijf volledig vernieuwd. Maar dat betekent nog niet dat de nieuwe eisen – de Zuiveringsplicht per 1 januari 2018 en de nul-emissie in 2027 – voor hem een inkoppertje zijn. “De overheid legt regels op, maar het ontbreekt aan kennis die we kunnen gebruiken om aan de eisen te gaan voldoen.”
Aandachtspunten en adviezen
Op zijn 3 ha grote bedrijf gebruikt Prinse de Bedrijfsscan Waterstromen van Royal Brinkman. Deze scan brengt het totale watertechnische systeem in beeld en berekent het watergebruik en de emissie. Daaruit volgen aandachtspunten voor de waterstromen. Ook adviseert de toeleverancier maatregelen waarmee de teler het volume restwater kan minimaliseren en waarmee hij tot een nul-emissie in 2027 kan komen.
Het rapport verschaft de teler inzicht in de noodzakelijke, toekomstige investeringen.
“Royal Brinkman kent mijn bedrijf en heeft de knelpunten in beeld gebracht”, zegt hij. “Ik weet nu welke zaken ik nog moet gaan aanpakken. Belangrijk is ook dat ik het rapport kan gebruiken in het contact met de controlerende instanties. Ik laat ermee zien dat ik mijn bedrijfsemissie serieus neem en dat ik eraan werk om op tijd aan de nieuwe regels te voldoen.”
Tekst en beeld: Jos Bezemer
