De eerste drie à vier weken in de kas leeft een lelie vrijwel volledig op zijn bol. In die periode heeft deze dan ook weinig licht nodig. Twee onderzoekers onderzochten samen de precieze invulling van het woordje ‘weinig’. Ze concludeerden dat een lichtintensiteit van slechts 25 µmol/m²/s PAR aangevuld met 6 µmol/m²/s verrood licht (in de eerste fase) voldoende is om een prima plant te telen.
Eind juni presenteerden Sander Hogewoning van Plant Lighting en Lisanne Helmus van Delphy Improvement Centre hun uitkomsten. De eindconclusie is eenduidig: lelies kunnen 15 tot 25 dagen na de voortrek daglichtloos worden voorgebroeid onder LED, zonder kwaliteitsverlies. En de lichtintensiteit die daarvoor nodig is, blijkt zeer beperkt. Dit belangrijke resultaat biedt telers verschillende kansen, meent Hogewoning. “Met deze kennis kunnen ze fors besparen op elektra en bij een meerlagenteelt ook op warmte en ruimte. Het is een flinke stap in de richting van een fossielvrije teelt.”
Meer is niet altijd beter
Energetisch gezien is het dus zeker voordelig om de kasfase op te splitsen in een voorbroei- en afbroeiperiode. Hogewoning: “Het is onnodig om gelijk vanaf het begin te belichten met 50 of 100 µmol/m²/s PAR in de kop. De eerste drie tot vier weken geeft 25 µmol/m²/s hetzelfde resultaat.” De uitkomst is gebaseerd op metingen van lengte, bladstand, trekduur, takgewicht en algehele takkwaliteit van vijf proefronden Tabledance (OT) en Santander (Oriëntal).
De resultaten werden zowel gedurende de voorbroeifase, als aan het einde van de daaropvolgende afbroei in de kas genoteerd. “We zochten naar het minimum aan benodigde lichtintensiteit en verrood stuurlicht. Hoe minder hiervan nodig is tijdens de voorbroei, hoe eerder een aparte voorbroeifase rendabel wordt.”
Lichtbehandeling klimaatkamer
De onderzoeker doet kort verslag van de proefopzet. “Per proefronde plaatsten we groepen bollen direct uit de voortrek in klimaatkamers en zetten we controleplanten in de proefkas van Delphy. In de klimaatkamers voerden we verschillende lichtbehandelingen uit. Deze verschilden in lichtintensiteit, in lichtspectrum en in de timing van de verrode lichtkleur.”
Na de voorbroeifase gingen ook deze planten de kas in waar ze onder dezelfde omstandigheden als de controlegroep verder werden opgekweekt, onder begeleiding van lelieadviseur Hans Kok. Op die manier konden ze de eindproducten nauwkeurig met elkaar vergelijken. Daaruit bleek dus dat lelies uit de laag energetische voorbroei-kamers net zo goed presteerden als de kasproducten. Mits voldoende verrood licht was toegediend.
Toevoeging verrood cruciaal
Helmus benadrukt de cruciale rol van verrood in de voorbroeifase. “Een aanvulling met 6 µmol/m²/s verrood (de hele dag) bleek cruciaal voor behoud van een trekduur vergelijkbaar met de controlegroep. Zonder verrood zagen we een forse vertraging, tot wel tien dagen. Bijzonder om te merken dat in die eerste fase groeisturing al zo bepalend is voor het verdere verloop van de teelt.” Dat gegeven biedt los van de mogelijkheden van een energiezuinige voorbroei, ook een eventueel handvat om controle uit te oefenen op het gewas.
Want alhoewel vertraging meestal onwenselijk is, kan de mogelijkheid om te sturen met minder verrood in sommige situaties voordeel bieden. Denk aan rassen die te kort blijven of aan warme periodes waarin takken te kort en te licht blijven.
Vertaalslag naar de praktijk
De resultaten tonen een mooi toekomstperspectief. De volgende stap is een vertaalslag naar de praktijk. Daartoe startte 28 september het vervolgonderzoek ‘Leliebroei onder LED met minimaal energieverbruik’. Wederom een samenwerkingsverband tussen het Improvement Centre en Plant Lighting, mogelijk gemaakt door Kas als Energiebron en de gewascoöperatie lelie. Signify levert de benodigde lampen.
Het nieuwe onderzoek richt zich op de mogelijkheden van LED voor de kasgebonden teelt. Dus: hoe kunnen we goed onder deze lampen telen? En gelden de spectrale eisen aan LED-belichting zoals in de voorbroei ook in de kas? Hier is immers altijd een (klein) aandeel daglicht. Door een oktoberplanting (lamplicht dominant aan einde van de teelt) en decemberplanting (lamplicht dominant aan begin van de teelt) te volgen, hopen betrokkenen de beste toepassingen te ontsluiten. Zes rassen met gelijk bolgewicht zullen daartoe verdeeld worden over twee proefkassen. In de ene kas hangen LED RWB-lampen, 100 µmol/m²/s, waarvan het meest rood en een klein aandeel blauw en wit. Rood (660 nm), wit (breedband), blauw (450 nm). Deze lampen zijn efficiënt qua elektra en investeringen. De andere kas maakt gebruik van LED RWB plus verrood. Op die manier wordt onderzocht of en in welk seizoen verrood noodzakelijk is voor een goede lelie.
Praktische toepassingen
Ook van dit onderzoek verwacht Hogewoning veel. “Een overstap naar LED is dé manier om elektra te besparen, 50 procent moet mogelijk zijn. En praktisch lijkt het goed haalbaar.” Hij noemt meerdere toepassingen. Door bijvoorbeeld een meerlagensysteem te bouwen, besparen telers ruimte in de kas, waardoor ze meer kunnen produceren op eenzelfde oppervlakte. In de voorbroei is het elektragebruik per m² dan zeer beperkt (ongeveer 10 watt/m² voor belichting en mogelijk nog enige koeling). De warmtevraag zal nihil zijn.
In een enkellaags systeem kan in een kas met roterende tafels worden volstaan met weinig belichting in de zone waar het jongste plantstadium staat. Maar ook bedrijven zonder een mobiel teeltsysteem kunnen tijdens de eerste teeltweken met het juiste lichtspectrum zuinig belichten. Later in de teelt moet de belichting dan wel weer worden bijgeschakeld.
Fokke Galema van Kwekerij A. Bakker & Zn uit Heerhugowaard:
‘Met de juiste belichting veel meer lelies op hetzelfde oppervlak’
Volgens Fokke Galema draagt LED-belichting bij aan een hogere energie-efficiëntie per eenheid product. Die overtuiging werd nog eens versterkt door de uitkomsten van het belichtingsonderzoek.
Kwekerij A. Bakker & Zn is de eerste leliebroeier die op grote schaal LED gebruikt. Op dit moment belichten de armaturen al zo’n 16.000 m². “We geloofden altijd al in de mogelijkheden, maar zagen ook beperkingen. Vooral op het gebied van de teeltduur. Deze kon onder LED namelijk behoorlijk oplopen. Mede daarom zijn we zo blij met het onderzoek, want daaruit blijkt dat toevoeging van de juiste lichtkleur dit probleem oplost. Een hele mooie conclusie!”
Nuttig onderzoek
“Onze tuin was al ingericht met verschillende afdelingen per teeltfase. Naar aanleiding van het onderzoek werken we nu ook met verschillende lichtniveaus. Dankzij mobiele tafels kunnen we de lelies van afdeling naar afdeling rijden. Zo krijgt elk groeistadium de juiste lichtintensiteit. Wat betreft de precieze waarden, moeten we nog veel uitvinden. Er ligt een goed doordacht plan. Wel verwachten we logischerwijs nog tot een aantal nieuwe inzichten te komen.”
Bakker is constant bezig met kwaliteitsverbetering en verhoging van de productiviteit. “We denken dat LED daarbij kan helpen. Met de juiste belichting kunnen we veel meer lelies op hetzelfde oppervlak telen. Per vierkante meter blijft het energieverbruik ongeveer gelijk, maar per eenheid product verlaag je het aanzienlijk. Je bent dus veel efficiënter bezig. Dit zijn uitkomsten waar je als teler echt wat aan hebt. En heel belangrijk: het toont aan dat de wisselwerking tussen BCO’s en onderzoek loont. Samen komen we op een prettige en transparante manier vooruit.”
Tekst: Jojanneke Rodenburg, beeld: Pieter Prins
