De energiesector is de glastuinbouw dank verschuldigd voor het pionierswerk in de aardwarmtewinning, vindt onderzoeker en publicist Remco de Boer. Hij is bezorgd over hoe de politiek zich door incidenten laat drijven en het gebrek aan urgentie in de aanpak van de energiecrisis. Diversificatie van energiebronnen is nodig, zowel voor Nederland als de tuinbouw, stelt hij.
Remco de Boer – ingenieur en publicist – onderzoekt sinds acht jaar de energietransitie en maakt over dit issue de actuele podcast Studio Energie. Daarnaast werkt hij aan een boek over de energietransitie en is hij geregeld op radio en televisie om de situatie in de energiesector te duiden.
De Boer volgt de glastuinbouw met veel interesse, maar houdt zijn helikopterview. Hij looft het ondernemerschap en innovatievermogen, maar verklaart de sector niet heilig. “Niet alles blijft altijd zoals het is, sectoren komen en gaan.” Over kritiek op het energieverbruik van de sector, zoals recent bij De Avondshow van Arjan Lubach, zegt hij: “Eigenlijk moet je een breed debat aangaan over de vraag welke plek er in de toekomst voor de glastuinbouw is in dit land.”
De energiespecialist schijnt zijn licht over de tumultueuze energiemarkt en over wat Nederland moet doen om minder kwetsbaar te worden in energievoorziening. Ook uit hij zijn zorgen over de lichtzinnige houding van de Nederlandse overheid tegenover onze ‘maakindustrie’ en het gebrek aan urgentie bij het kabinet, na de heftige wake up call door de oorlog in Oekraïne.
Volgende winter spannend
De Boer wil in zijn voorspellingen over de energiemarkt niet verder gaan dan de winter van 2023/24. Op korte termijn ziet de situatie er wat gunstiger uit, stelt hij vast. De gasprijs daalde eind oktober scherp, de herfst begon heel zacht en de buffers zijn goed gevuld. “Daarvoor hebben we de hoofdprijs aan LNG betaald. Echt spannend wordt het volgende winter. Kunnen we daarvoor wederom zoveel LNG inkopen, als we dan echt zonder Russisch gas zitten?”
Ook hij had het niet voorzien, de oorlog en het geopolitieke machtsspel van Rusland rond de gasleveringen. “Bijna niemand zag de oorlog aankomen. Het is echter een breder probleem. We hebben ons als EU steeds afhankelijker gemaakt. De afgelopen tien jaar is onze olie- en gasproductie meer dan gehalveerd.”
Het was een bewuste keuze van Europa en Nederland om minder energie te produceren. De gaswinning in Groningen, maar ook kleinere gasvelden gingen op slot, alleen gas uit de Noordzee mag nog, wat hard nodig is, stelt De Boer. “Maar die gaswinning dreigt te duur te worden door diverse heffingen die de concurrentiepositie schaden.”
Het vingertje
Hij vindt dat de regering er nog steeds niet alles aan doet om onafhankelijker te worden in energie. “Eigenlijk is het heel simpel wat we moeten doen. Diversificatie en geografische spreiding van bronnen en leveranciers.” Plat gezegd: Nederland moet alle energie van iedereen zien binnen te halen. Er is niet zoveel keuze.
Een ander voorbeeld van gebrek aan urgentie ziet hij de ophef rondom de overheidsdelegatie die naar het WK voetbal in Qatar gaat. “Gezien onze energiepositie moeten we onze knopen tellen, in plaats van met het vingertje omhoog de wereld rondgaan. Kijk eens hoeveel miljarden we nu moeten uittrekken aan compensatie voor de hoge energieprijzen. Dat is niet bij te houden.”
Dat we nog niet wakker zijn blijkt ook uit de ongedekte rijksbegroting die met Prinsjesdag werd gepresenteerd, meent hij. “De gevolgen van klimaatverandering willen we niet doorschuiven naar toekomstige generaties, maar de rekening kennelijk wel.”
Incidentenpolitiek
De Boer hekelt de polarisatie en framing in politiek en media. Hij spreekt van een incidentenmaatschappij, waarin het gat tussen politieke ophef en daadwerkelijk beleid steeds groter wordt. “Er is een groot gat ontstaan tussen de wijze waarop een land functioneert en waarmee geld verdiend wordt én de politieke werkelijkheid. Dat is zorgwekkend.”
Het is volgens hem een gevolg van tientallen jaren enorme welvaart, waardoor we vergeten zijn hoe we er aan komen. “Nu zitten we opeens met een klimaatcrisis en een energietransitie, wat een langdurige omslag vraagt. Alles waar geproduceerd wordt, waar energie voor nodig is en wat uitstoot geeft moet dan maar weg. Dat is al snel de teneur bij sommige politici en in de media”, constateert hij.
“Als politici horen dat de gewenste transitie nog lang gaat duren, zeggen ze al snel: moeten Schiphol en de haven wel zo groot, waarom zouden we hier zoveel paprika’s en potplanten telen. Maar als je optelt wat dan allemaal wel weg kan, is dat een grote hap uit het inkomen van ons land. Waarmee we onze verzorgingsstaat betalen.”
Koploper
De glastuinbouw ziet zichzelf als koploper in energietransitie, vindt De Boer dat ook? “Zeker, kijk naar de belangrijke rol die de sector heeft gespeeld in de ontwikkeling van aardwarmte. Ook wordt hard gewerkt aan energiebesparing, met klimaatschermen bijvoorbeeld.” Daar koopt de sector best veel voor. “Telers produceren daardoor energiezuiniger, met meer rendement. De energiewereld is zeer veel dank verschuldigd aan de glastuinbouw vanwege het gedurfde pionierswerk in aardwarmte.”
Dat de koppeling van de SDE+-subsidie aan de gasprijs momenteel de klok weer terugzet omdat daardoor de WKK voor telers goedkoper is, vindt hij geen goede zaak. “Als door die regeling de energietransitie stilvalt, is het beter een tariefstructuur te kiezen die passend is bij een sector die wil investeren in de energietransitie.”
Welke energiestrategie
Net als Nederland moet ook de glastuinbouw werken aan een minder kwetsbaar energiemodel. De Boer: “Dat vraagt om diversificatie van energiebronnen en mogelijk het verplaatsen van bedrijven naar locaties waar duurzame energie beschikbaar is. Dan denk ik vooral aan de winbaarheid van aardwarmte.” De sector zou meer in zonne-energie kunnen investeren en in het uitwisselen van bijvoorbeeld groen gas vanuit andere bedrijfstakken. “En restwarmte natuurlijk. Het is goed dat de warmteleiding van de haven naar Leiden er eindelijk komt.”
Je moet waken voor situaties waarin je afhankelijk bent van één bron, zoals de Zeeuwse telers bij de kunstmestfabriek Yara dat nu merken, stelt hij. “Dus een waterstoffabriek neerzetten in een tuinbouwgebied is niet per se ideaal. Het is best een lastige puzzel. En nu het economisch tegenzit, heb je minder geld om te investeren. Maar laat aan de samenleving in elk geval zien dat je bezig bent om die puzzel te leggen”, benadrukt hij. Dan heb je een positiever verhaal te vertellen dan wanneer je om steun vraagt. Een verhaal waarmee je de boer op kunt en de media moet benaderen, oppert hij.
Wilt u nog glastuinbouw?
Dan komt De Boer weer terug bij zijn eerdere pleidooi. “Ga dat brede gesprek aan met de politiek, maar ook met de maatschappij en stel de vraag: ‘Wilt u nog glastuinbouw?’ Al is het misschien tegen de stroom inzwemmen, ik raad iedere sector die in het voortbestaan bedreigd wordt aan om die discussie te voeren. Waar ik kom, Tata Steel, Schiphol, de veehouderij, datacenters, ik hoor overal hetzelfde en iedereen voelt zich in de verdediging gedrukt.”
Zo’n debat moet zich niet beperken tot één congresje. “Zoek elkaar op en organiseer gezamenlijk het grote debat waarin fundamenteel gesproken wordt over het toekomstige verdienvermogen van Nederland. Als we doorgaan met de huidige incidentenpolitiek, dan komen we er niet.”
Het vraagt veel dapperheid van een sector om die stap te zetten, beaamt hij. “Er is echter alleen een weg voorwaarts en geen sector blijft op dezelfde wijze bestaan. Je kunt als glastuinbouw wijzen op je cruciale rol in de onbalansmarkt door je WKK-vermogen. Maar straks staat er zoveel windenergie op zee, dat de regering kan zeggen: ‘bedankt, maar we hebben jullie daarvoor niet meer nodig.’”
Tekst: Koen van Wijk, beeld: Fotostudio G.J. Vlekke
