Luchtbeweging om vocht uit de kas te halen is één van de maatregelen die onlosmakelijk is verbonden met Het Nieuwe Telen. Bij Delphy Improvement Centre in Bleiswijk ligt al enige tijd een rozenproef met ‘Red Naomi’. Boven het gewas hangen warmtewisselaars, die koelen en verwarmen. Welke kansen liggen er voor de toekomst, voor roos en andere gewassen? Een gesprek over de mogelijkheden.
De afdeling van de proef ‘Duurzaamheid als leidraad voor de perfecte roos’ bij het Improvement Centre is al vanaf het begin (2013) uitgevoerd met een combinatie van buisverwarming en OPAC’s. Dit zijn door Lek/Habo ontwikkelde warmtewisselaars die verwarmen, koelen en zorgen voor luchtbeweging door het gewas. Ze worden in de rozenteelt op meerdere plaatsen in de praktijk toegepast, maar zijn in principe geschikt voor veel meer teelten. Afgelopen herfst is er een luchtinlaat boven het scherm gemonteerd. Dat is nog een proefopstelling om de werking te testen.
Luchtbeweging door warmtewisselaars, luchtslurven, horizontale en verticale ventilatoren, is een belangrijk gespreksonderwerp binnen Het Nieuwe telen. Marc Grootscholten van het IC, Jan Fransen en Aad de Koning, respectievelijk energiespecialist en commercieel manager bij Lek/Habo, vertellen naar aanleiding van de proef bij het IC hun ervaringen met luchtbeweging.
Aanzuigen boven scherm
Roos is duidelijk een teelt waarbij de meeste ervaring is opgedaan. Ondanks die verkregen kennis zijn er nog grote vervolgstappen te maken, vinden de drie. “We moeten terug naar de basis. Luchtbeweging in de kas betekent niet automatisch dat er energie wordt bespaard”, meent Fransen. En dat is naast kwaliteits- en productieverbetering uiteindelijk wel de bedoeling van Het Nieuwe Telen.
Een systeem waarbij de kaslucht kan worden ontvochtigd, brengt de energiebesparing een stuk verder. Die besparing is meer dan nodig om de investeringen in geavanceerde klimaatapparatuur terug te verdienen en om de energiedoelstelling van de sector te halen.
Bij roos is inmiddels duidelijk dat de combinatie van koelen en verwarmen de kwaliteit van het eindproduct zeer positief beïnvloedt. Grootscholten: “Vanaf oktober hebben we in de proef nog meer bereikt. Dit is vooral toe te schrijven aan lucht aanzuigen boven de schermen.” In deze periode is 20 uur per etmaal belicht en zijn het lichtuitstoot- en energiescherm maximaal ingezet.
Deze resultaten zijn veelbelovend en vragen om uitbreiding op praktijkniveau. Op dit moment zijn er nog geen rozentelers die lucht kunnen aanzuigen boven het scherm met OPAC’s. Wel werkt Berg Roses met horizontale Airmix ventilatoren, die lucht boven het scherm kunnen aanzuigen, maar dat is uiteraard een ander systeem zonder de combinatie van koelen en verwarmen.
Bovenaf of onderdoor
Inmiddels is uit eerder onderzoek en praktijkervaringen wel duidelijk geworden dat luchtbeweging onder het gewas minder gunstig is dan bovenin de kas. Terwijl de ene rozenteler prima kan werken met warmtewisselaars beneden, heeft de ander ze juist omhoog geplaatst. Tomatentelers melden dat teveel luchtbeweging met (koele) droge lucht onderin het gewas zorgt voor minder snelle afrijping.
Proeven en praktijkervaring bij gerbera hebben geleerd dat luchtbeweging onder het gewas de verdamping stimuleert. Dit verstoort de energiebalans. Verdampen vraagt energie en is tegenstrijdig aan energiebesparing. Overigens heeft invoering van Het Nieuwe telen bij gerbera er wel voor gezorgd dat de bloemen veel minder last hebben van Botrytis. Dit is natuurlijk een belangrijk winstpunt.
Fransen: “Eigenlijk is dit een logisch verhaal. Kijk bijvoorbeeld naar de natuur. Op welke plaats krijgen planten van nature van onderaf droge lucht toegediend? Luchtbeweging komt eigenlijk altijd van bovenaf.” Daarom gaan alle ogen momenteel naar systemen die bovenin de kas liggen, omdat ze het klimaat gunstig beïnvloeden. Nadeel kan zijn dat ze in een aantal gevallen nog wat licht wegnemen.
Energieneutraal telen
Koelen en verwarmen met warmtewisselaars zou in meer teelten kansen bieden. Zo wordt er bij chrysant gekeken wat de inzet van warmtewisselaars kan betekenen om in de zomer te koelen en deze warmte in de winter weer te gebruiken. Grootscholten: “Ze zijn een goed hulpmiddel om energie-neutraal te telen. Koelen in de zomer kan bijdragen aan de kwaliteit. De vraag blijft natuurlijk of die kwaliteit wordt betaald.”
Vooral de volveldse teelten met een hoog energieverbruik zouden profijt kunnen hebben van zo’n systeem, zoals chrysant en lisianthus. Warmtewisselaars bieden ook kansen in een hoog opgaand vruchtgewas als tomaat. Daar zouden ze met name een ‘namiddagdip’ kunnen voorkomen. Dat is het moment waarop de huidmondjes sluiten en door overmatig ventileren via de luchtramen een gebrek aan CO2 dreigt te ontstaan.
De systemen, die elektriciteit als energiebron hebben, maken de weg vrij naar een teelt zonder gebruik van fossiele brandstoffen, mogelijk in combinatie met aardwarmte of andere alternatieve bronnen. Dit kan uiteraard alleen als er een alternatieve bron voor CO2 aanwezig is, in plaats van terugwinning uit rookgassen.
Wel of geen subsidie
De Koning vindt het lastig dat de gunstige subsidieregeling voor bijvoorbeeld gebruik van zonnecollectoren en geothermie niet in verhouding staat tot die voor systemen die energiebesparing mogelijk maken en het klimaat in kassen verbeteren. “De verhoudingen liggen nogal scheef”, meent hij. “Maar, subsidies zijn niet de weg naar een gezonde toekomst voor de tuinbouw.” Wat hem betreft is de sector nog teveel subsidie gedreven.
Grootscholten: “Hoe dan ook, de energiebesparing die je met nieuwe apparatuur kunt bereiken moet je gewoon rond kunnen rekenen. Dat kan bijvoorbeeld omdat je naast besparing andere voordelen uit zo’n systeem kunt halen.”
Kasconstructie
Bij de rozenproef is afgelopen winter gebleken dat het vocht veel beter te beheersen is en dat de warmtewisselaars voor een goed en gelijkmatig klimaat zorgen. Daardoor is de ziektedruk een stuk lager dan het jaar ervoor. Door het stabiele klimaat, vooral in de nanacht, blijkt het gewas minder gevoelig voor meeldauw.
Ook het schermen tegen lichtvervuiling is goed geslaagd. Aandachtspunt is een elegante oplossing voor warmtewisselaars en afvoer via het scherm. De in de proefopstelling nog niet uitontwikkelde luchtinlaatkanalen nemen op dit moment nog teveel licht weg in de kas. In de toekomst zullen daar zeker oplossingen voor komen, door bepaalde delen van de installatie weg te werken in de kolommen van de kasconstructie.
Tekst en beeld: Pieternel van Velden
